dr n. med. Sergiusz Durowicz

Najczęstszą, lecz nie jedyną przyczyną odmy otrzewnowej jest przedziurawienie ściany przewodu pokarmowego. Postępowanie trzeba dobrać indywidualnie dla każdego chorego, kierując się obrazem klinicznym i wynikami badań dodatkowych. Nie wszyscy wymagają leczenia chirurgicznego.

Definicja

Obecność gazu w jamie otrzewnej jest też nazywana odmą otrzewnową.

Zgodnie z definicją zaczerpniętą ze słownika medycznego „odma to przedostanie się gazów w obręb tkanek lub jam ciała, gdzie prawidłowo gazy te nie występują. Odma może wystąpić na skutek urazu, pojawić się samoistnie lub też może zostać wykonana celowo w trakcie zabiegu medycznego”.

W piśmiennictwie anglojęzycznym odmę otrzewnową określa się mianem pneumoperitoneum.

Odma otrzewnowa – objaw

Należy podkreślić, że obecność gazu w jamie otrzewnej nie jest odrębną jednostką chorobową, lecz objawem, który może wystąpić w przebiegu wielu zaburzeń różnie manifestujących się klinicznie. Najczęstszą przyczyną jest przedziurawienie ściany przewodu pokarmowego. Trzeba jednak być świadomym, że odma otrzewnowa może być również objawem innych chorób, wymagających interwencji chirurgicznej lub nie.

Przyczyny

Przedstawiona w tabeli 1 klasyfikacja odmy otrzewnowej w zależności od przyczyn jej powstania ma charakter umowny.

Tabela 1. Klasyfikacja odmy otrzewnowej w zależności od przyczyn jej powstania

Niektóre z wymienionych w niej schorzeń mogą przebiegać zarówno z objawami zapalenia otrzewnej, jak i bez nich. Jeśli przyczyną pojawienia się gazu w jamie otrzewnej jest duży ziejący otwór w ścianie przewodu pokarmowego, występują objawy zapalenia otrzewnej, jeśli zaś jest to mikroskopijny otworek oklejony siecią, bóle brzucha nie zawsze występują, nie współistnieje też zapalenie otrzewnej. Postępowanie w każdej z tych sytuacji będzie odmienne.

Rozważając przyczyny obecności gazu w jamie otrzewnej, trzeba uwzględnić przede wszystkim te, które są najbardziej prawdopodobne. Należy też pamiętać o przyczynach rzadkich, a także wymienianych w opisach przypadków chorych. Pozwala to na uniknięcie niepotrzebnej operacji.

Diagnostyka

W ustaleniu rozpoznania ważną rolę odgrywa każdy z powszechnie obowiązujących elementów badania lekarskiego. Obecność wolnego gazu w jamie otrzewnej często można rozpoznać jeszcze przed przeprowadzeniem badań obrazowych.

Wywiad

Podczas rozmowy z chorym i osobami z jego otoczenia zorientowanymi w zaburzeniach stanu jego zdrowia trzeba zwrócić szczególną uwagę na następujące cechy objawów początkowych:

• przebieg
• intensywność
• charakter
• czas trwania
• umiejscowienie.