Hepatologia

Hemochromatoza wrodzona

dr n. med. Joanna Raszeja-Wyszomirska, prof. dr hab. n. med. Piotr Milkiewicz

Samodzielna Pracownia Hepatologii Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie

Adres do korespondencji: prof. dr hab. n. med. Piotr Milkiewicz, Samodzielna Pracownia Hepatologii, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, ul. Powstańców Wielkopolskich 72, 70-111 Szczecin. Tel. (91) 466 14 96, faks (91) 466 14 92, e-mail: milkiewp@sci.pum.edu.pl

Hemochromatoza wrodzona jest dziedziczną chorobą prowadzącą do nadmiernego gromadzenia się żelaza i w konsekwencji uszkodzenia wielu tkanek i narządów. Jest to najczęściej występujące schorzenie genetyczne rasy kaukaskiej, a badania nad nim przyczyniły się do głębszego poznania procesów związanych z gospodarką żelazową.

CELE ARTYKUŁU


Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien znać:

• podstawowe informacje na temat patofizjologii hemochromatozy wrodzonej

• objawy hemochromatozy wrodzonej

• podstawy diagnostyki i leczenia hemochromatozy wrodzonej


Nadmierne gromadzenie się żelaza w organizmie człowieka wynika z licznych zaburzeń o charakterze zarówno wrodzonym, jak i nabytym. Spośród nich hemochromatoza wrodzona, związana z mutacjami genu HFE (HFE-HC – HFE-hemochromatosis), jest najczęściej występującym (ale wciąż rzadko rozpoznawanym) schorzeniem genetycznym, dziedziczonym autosomalnie recesywnie. Większość chorych na hemochromatozę wrodzoną to nosiciele mutacji C282Y genu HFE, u których bez włączenia leczenia nadmiar żelaza może prowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia narządów miąższowych oraz wynikającej z tego chorobowości i śmiertelności.

Gospodarka żelazowa

Żelazo jest pierwiastkiem niezbędnym w organizmie ludzkim m.in. do syntezy hemoglobiny, mioglobiny oraz katalizacji licznych procesów enzymatycznych. Dzienne wchłanianie wynosi ok. 1-2 mg, a ustrojowe zapasy tego pierwiastka sięgają 3-5 g. U chorych z hemochromatozą wrodzoną może dochodzić do dziennego wchłaniania nawet 10 mg żelaza, a zapasy ustrojowe wynoszą 20-40, a nawet 60 g. Nadmiar żelaza jest szkodliwy, gdyż nasila stres oksydacyjny w komórkach, a w wątrobie powoduje uszkodzenie mitochondriów, mikrosomów i lizosomów, czego skutkiem jest włóknienie i karcynogeneza. Najważniejszym hormonem regulującym gospodarkę żelazową u człowieka jest hepcydyna, produkowana głównie w wątrobie. Hepcydyna krążąca we krwi łączy się z obecną w makrofagach i enterocytach ferroportyną, co hamuje uwalnianie żelaza z tych dwóch rodzajów komórek.1 Ekspresję hepcydyny zwiększają zarówno nadmiar żelaza, jak i stan zapalny w organizmie, a skutkuje to zmniejszonym wchłanianiem jelitowym żelaza oraz jego obniżonym uwalnianiem z makrofagów. Niedobór żelaza, a także nieefektywna erytropoeza czy niedotlenienie zmniejszają z kolei aktywność hepcydyny.2 Na funkcję hepcydyny wpływają także wrodzone mutacje jej genu oraz innych genów biorących udział w gospodarce żelazowej, takich jak ferroportyna, HFE, hemojuwelina czy receptor transferyny typu 2, oraz czynniki nabyte – zakażenia wirusami hepatotropowymi, nadmierne spożywanie alkoholu czy stłuszczeniowa choroba wątroby.3

Klasyfikacja zespołów przeładowania organizmu żelazem

Zaburzenia gospodarki żelazowej dzieli się następująco:

1. Genetycznie uwarunkowane przeładowanie organizmu żelazem o fenotypie hemochromatozy.

2. Niezwiązane z hemochromatozą, ale również genetycznie uwarunkowane zaburzenia gospodarki żelazowej.

3. Nabyte zespoły przeładowania żelazem.

Obecnie wyróżniamy cztery formy hemochromatozy wrodzonej, będące skutkami mutacji genetycznych genów:

  • HFE
  • receptora transferyny typu 2 (TfR2)
  • hepcydyny (HAMP)
  • hemojuweliny (HJV).

Formy wrodzone nadmiaru żelaza w organizmie niezwiązane z hemochromatozą wynikają z mutacji genów ferroportyny (FNP), ceruloplazminy i transportera metali typu 1. Trzeci typ zaburzeń towarzyszy zwykle chorobie alkoholowej wątroby, niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby czy zakażeniom wirusami hepatotropowymi.3

Hemochromatoza wrodzona

Termin hemochromatoza wrodzona (pierwotna lub idiopatyczna) oznacza wrodzone zaburzenie metabolizmu żelaza, które charakteryzuje się nadmiernym gromadzeniem tego pierwiastka w komórkach i tkankach z następowym ich uszkodzeniem. Choroba objawia się rozwojem zwłóknienia wątroby (z progresją do marskości narządu), endokrynopatiami i kardiomiopatią. Przeładowanie komórek żelazem wynika z wrodzonego defektu, który polega na braku hamowania napływu żelaza do krążenia, kiedy nie jest ono niezbędne.4 Hemochromatozę jako jednostkę chorobową opisano już w XIX w., ale gen odpowiedzialny za występowanie jej najczęstszej postaci (HFE) poznano dopiero w 1996 r. Fenotyp hemochromatozy obejmuje normalną erytropoezę, podwyższoną saturację transferyny, która odzwierciedla zwiększoną osoczową pulę żelaza, oraz wysokie stężenie ferrytyny, co wskazuje na wzmożone zasoby tkankowe żelaza.5 Inne wspólne cechy hemochromatozy to także typ dziedziczenia autosomalny recesywny, przeładowanie żelazem początkowo puli osoczowej, a następnie tkankowej z niszczeniem zajętych organów poprzez kumulację żelaza w ich tkance parenchymalnej oraz dobra odpowiedź na leczenie krwioupustami.4 Opierając się na tej definicji, wyróżniamy:

Do góry