Kariprazyna w podwójnej diagnozie

Termin „podwójna diagnoza” odnosi się do grupy pacjentów, u których poza poważnymi zaburzeniami psychicznymi takimi jak: schizofrenia, zaburzenia afektywne lub lękowe, współwystępują zaburzenia związane z używaniem substancji psychoaktywnych (np. alkoholu, nikotyny, czy narkotyków).

Jednoczesne występowanie u jednej osoby zaburzeń zdrowia psychicznego oraz uzależnienia od substancji psychoaktywnych (SUD, substance use disorder) nie jest rzadkim zjawiskiem. Badania pokazują, że problem ten dotyczy nawet 75 proc. pacjentów z ciężkimi chorobami psychicznymi. Najczęstsze kombinacje w przypadku podwójnej diagnozy to m.in.: ciężkie zaburzenia depresyjne w połączeniu z nadużywaniem alkoholu, zespół stresu pourazowego (PTSD, post-traumatic stress disorder) z nadużywaniem opiatów, czy schizofrenia z uzależnieniem od nikotyny i marihuany.

Współistnienie chorób i zaburzeń psychicznych z uzależnieniami może przebiegać dwutorowo. Symptomy schorzeń psychicznych często zauważane są u osób uzależnionych oraz analogicznie – osoby cierpiące na depresję, schizofrenię, czy zaburzenia lękowe nierzadko nadużywają alkohol czy narkotyki, rozwijając pełnoobjawowy nałóg.

Z badań wynika, że 42% pacjentów chorych na schizofrenię jest uzależnionych od substancji psychoaktywnych, w tym 60% osób chorych na schizofrenię pali tytoń, co stanowi trzykrotność w porównaniu do ogólnej częstości występowania tego nałogu.

Wysokie rozpowszechnienie używania nikotyny w schizofrenii może być próbą samoleczenia poprzez poprawienie funkcji poznawczych. Z kolei konopie indyjskie i inne nielegalne substancje służyły m.in.: do kontrolowania negatywnych emocji. Nadużywanie substancji psychoaktywnych pozornie mających pomóc w kontrolowaniu objawów, ostatecznie może prowadzić do ich zaostrzenia. Dotyczy to 60% dorosłych osób używających substancji psychoaktywnych. Z drugiej strony pacjenci z zaburzeniami zdrowia psychicznego są bardziej narażeni na ryzyko rozwoju uzależnienia niż osoby w ogólnej populacji.

Zarówno diagnoza, jak i leczenie tych współistniejących chorób jest dużym wyzwaniem. Symptomy obu zaburzeń wzajemnie się wzmacniają i na siebie oddziałują, co utrudnia ustalenie ich pierwotnej przyczyny. Zaburzenia psychiczne mogą zwiększyć podatność na uzależnienie i odwrotnie.

Pacjenci z podwójną diagnozą wymagają kompleksowych oddziaływań, łączących leczenie psychiatryczne oraz terapeutyczne. Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych Ameryki pokazują, że tylko 7% pacjentów z podwójną diagnozą otrzymuje leczenie obu zaburzeń.

Nie ma kompleksowych wytycznych dotyczących postępowania farmakologicznego w podwójnej diagnozie. Naukowcy wiążą jednak spore nadzieje z kariprazyną. To nowy lek przeciwpsychotyczny, częściowy agonista receptorów D3 / D2. Liczne dowody (w tym randomizowane badania kliniczne) w terapii schizofrenii potwierdzają skuteczność stosowania kariprazyny w leczeniu epizodów zaostrzenia i podkreślają obiecujący poziom skuteczności w leczeniu dominujących objawów negatywnych. Wiele wskazuje na to, że kariprazyna może być lekiem w farmakoterapii podwójnej diagnozy - schizofrenii i uzależnienia.

Analizy leczenia podtrzymującego kariprazyną u pacjentów ze schizofrenią i zaburzeniami związanymi z używaniem konopi indyjskich wykazały, że liczba hospitalizacji zmniejszyła się z 43,1% pacjentów na początku badania do 6,9% po sześciu miesiącach. Żaden z pacjentów nie był hospitalizowany częściej niż raz w okresie pomiędzy wizytami. Po 6 miesiącach odsetek pacjentów używających konopi indyjskich zmniejszył się z 82,8% do 48,3%. 

Bibliografia:

1. Hernández-Huerta D, Morillo-González J. Dopamine D3 partial agonists in the treatment of psychosis and substance use disorder comorbidity: a pharmacological alternative to consider? CNS Spectr. 2021 Oct;26(5):444-445

2. Swendsen J, Ben-Zeev D, Granholm E. Real-time electronic ambulatory monitoring of substance use and symptom expression in schizophrenia. Am J Psychiatry. 2011 Feb;168(2):202-9

3. Ward HB, Beermann A, Nawaz U, Halko MA, Janes AC, Moran LV, Brady RO Jr. Evidence for Schizophrenia-Specific Pathophysiology of Nicotine Dependence. Front Psychiatry. 2022 Jan 27;13:804055

4. Román V, Gyertyán I, Sághy K, Kiss B, Szombathelyi Z. Cariprazine (RGH-188), a D₃-preferring dopamine D₃/D₂ receptor partial agonist antipsychotic candidate demonstrates anti-abuse potential in rats. Psychopharmacology (Berl). 2013 Mar;226(2):285-93

5. Rodriguez Cruz, Jose et al. “Case Report: Cariprazine in a Patient With Schizophrenia, Substance Abuse, and Cognitive Dysfunction.” Frontiers in psychiatry vol. 12 727666. 18 Aug. 2021

6. Montes JM, Montes P, Hernández-Huerta D. Cariprazine in Three Acute Patients with Schizophrenia: A Real-World Experience. Neuropsychiatr Dis Treat. 2021;17:291-296

7. Vannucchi, Tommaso et al. “Case Report: Functional and Symptomatic Improvement With Cariprazine in Various Psychiatric Patients: A Case Series.” Frontiers in psychiatry vol. 13 878889. 1 Aug. 2022