lek. dent. Agnieszka Topolska

prof. dr hab. n. med. Jolanta Pytko-Polończyk

Nadwrażliwość zębiny charakteryzuje się krótkim, ostrym bólem powstałym w wyniku działania bodźców, głównie termicznych, dotykowych, dehydratacyjnych, osmotycznych lub chemicznych na odsłoniętą zębinę, najczęściej w okolicy przyszyjkowej. Tego bólu nie należy jednak mylić z bólem mającym związek z innymi defektami, chorobami zębów czy przeprowadzonym leczeniem zachowawczym¹.

Nadwrażliwość to częsty problem w codziennej praktyce stomatologicznej. Około 25-30% populacji dorosłych zgłasza odczuwanie tej dolegliwości. Pojawia się ona na ogół w wieku 20-49 lat, ze szczytem występowania w 4 dekadzie życia (30-39 lat). Częściej występuje u kobiet i najprawdopodobniej łączy się z przywiązywaniem przez nie większej wagi do higieny jamy ustnej niż przez mężczyzn, a co za tym idzie – z regularnym i dłuższym myciem zębów^2-4.

Nadwrażliwość występuje najczęściej na powierzchniach policzkowych w okolicy przyszyjkowej, rzadziej na powierzchniach językowych lub żujących zębów stałych⁵. W większym stopniu dotyka kły i zęby przedtrzonowe niż zęby sieczne i trzonowe. Silniejszą predylekcję w jej kierunku wykazują również zęby szczęki niż żuchwy^2,3.

Etiologia i diagnostyka różnicowa

Nadwrażliwość zębiny rozwija się dwuetapowo: początkowo pojawia się odsłonięcie powierzchni zębiny i jej kanalików na skutek usunięcia szkliwa lub cementu korzeniowego, a następnie dochodzi do otwarcia i poszerzenia kanalików zębinowych. Odsłonięcie powierzchni zębiny może być wywołane różnymi czynnikami. Należą do nich m.in.:

• recesje dziąsła
• choroby przyzębia
• zbyt agresywne używanie szczoteczki w trakcie zabiegów higienicznych
• parafunkcje zgryzowe
• działanie elementów protez lub aparatów ortodontycznych na twarde tkanki zęba
• uszkodzenia mechaniczne tkanek twardych (po skalingu, opracowaniu ubytku)
• ubytki próchnicowe i pochodzenia niepróchnicowego
• pęknięcia szkliwa i zębiny.

Niechroniona przez szkliwo zębina jest wówczas podatna na działanie bodźców pochodzących ze środowiska zewnętrznego jamy ustnej^3,6.

Istnieje kilka teorii wyjaśniających powstawanie nadwrażliwości zębiny. Wśród nich największą popularnością cieszy się teoria hydrodynamiczna, którą już w XIX w. przedstawił Gysi. Zakłada ona, że pod wypływem zadziałania na zębinę bodźca wyzwalającego dochodzi do przemieszczania się płynu, który znajduje się w kanalikach zębinowych, czego następstwem jest podrażnienie nerwów czuciowych w miazgowym splocie pododontoblastycznym. Zgodnie z tą teorią leczenie sprowadza się do użycia metod i środków, które pozwolą na zamknięcie ujść kanalików zębinowych lub zmniejszenie ich średnicy oraz zatrzymanie przenoszenia bodźców do centralnego układu nerwowego poprzez depolaryzację zakończeń nerwowych.

Schorzeniami, z którymi należy różnicować nadwrażliwość zębiny, są m.in.:

• stan zapalny miazgi lub tkanek okołowierzchołkowych
• zapalenie dziąseł
• ropień przyzębny
• pęknięcie zęba
• ubytki próchnicowe
• przeciek brzeżny
• defekty szkliwa
• obecność rozwojowych bruzd podniebienno-dziąsłowych
• odsłonięcie zębiny w następstwie urazu mechanicznego^3-6.

Metody leczenia

Metody leczenia nadwrażliwości zębiny możemy podzielić na nieinwazyjne oraz inwazyjne (tab. 1). W poniższej pracy zostały opisane wybrane metody leczenia nieinwazyjnego.

Tabela 1. Wybrane metody i środki stosowane w leczeniu nadwrażliwości zębiny (opracowanie własne)

Przerwanie przewodnictwa nerwowego

Azotan potasu, chlorek potasu i cytrynian potasu wchodzą w skład past do zębów i płynów do płukania zalecanych pacjentom z problemem nadwrażliwości zębiny. Jony potasu uwolnione z tych soli powodują przerwanie przewodnictwa nerwowego, które następuje dzięki depolaryzacji zakończeń nerwowych i uniemożliwieniu ich repolaryzacji. To sprawia, że zakończenia nerwowe przestają reagować na pobudzające bodźce, a zatem nie są one dalej przenoszone do centralnego układu nerwowego i nie dochodzi do wywołania dolegliwości bólowych^7,8.

Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Izhar i wsp. oraz Jamesa i wsp., pasty do zębów z azotanem potasu są jednymi z najczęściej stosowanych i polecanych przez lekarzy dentystów preparatów w leczeniu nadwrażliwości. Dla wielu praktyków stanowią one pierwszy wybór w terapii u pacjentów zgłaszających się z tym problemem. Często są one łączone z preparatami fluorkowymi dla spotęgowania efektu terapeutycznego.