Pacjent w trakcie leczenia onkologicznego

Wynaczynienia leków onkologicznych

dr n. med. Maryna Rubach

Oddział Chemioterapii Dziennej, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie

Adres do korespondencji: dr n. med. Maryna Rubach, Oddział Chemioterapii Dziennej, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie, ul. Roentgena 5, 02-781 Warszawa

  • Podział leków onkologicznych pod względem następstw wynaczynienia
  • Objawy, diagnostyka różnicowa i postępowanie terapeutyczne w przypadku wynaczynień
  • Zasady zapobiegania wynaczynieniom leków onkologicznych

Chemioterapia w przebiegu choroby nowotworowej wiąże się bardzo często z występowaniem różnych objawów niepożądanych. Do najważniejszych należą:

  • powikłania hematologiczne
  • nudności i wymioty
  • stany zapalne błony śluzowej przewodu pokarmowego
  • biegunki
  • uszkodzenia serca
  • powikłania zakrzepowe
  • odczyny po wynaczynieniu leków onkologicznych
  • uszkodzenia nerek i pęcherza moczowego
  • uszkodzenia płuc
  • zaburzenia neurologiczne
  • uszkodzenie gonad
  • objawy skórne
  • wypadanie włosów.


Odczyny po wynaczynieniu leków onkologicznych

Wynaczynienia w czasie leczenia onkologicznego występują w przypadku 0,1-7% wszystkich dożylnych iniekcji leków cytotoksycznych. Poważne następstwa wynaczynień obserwuje się z częstością 0,01-1%. Nasilenie reakcji po wynaczynieniu może mieć zróżnicowany obraz kliniczny – począwszy od niewielkiego zaczerwienienia i obrzęku, aż do ciężkiego, nieodwracalnego owrzodzenia, martwicy i silnego bólu, które najczęściej wymagają leczenia chirurgicznego. Wielu z tych zdarzeń można byłoby uniknąć dzięki przestrzeganiu zasad profilaktycznych.

Definicja wynaczynienia

Wynaczynienie jest to przypadkowe, niezamierzone przedostanie się leku/cieczy poza naczynie żylne do tkanek otaczających lub bezpośrednie nacieczenie tkanek wskutek błędnego podania leku, które może prowadzić do miejscowych stanów zapalnych, owrzodzeń, a w skrajnych przypadkach nawet do martwicy.

Czynniki ryzyka wystąpienia wynaczynienia

W celu zminimalizowania konsekwencji wynaczynienia cytostatyków należy zidentyfikować chorych z grup podwyższonego ryzyka i ewentualnie wdrożyć postępowanie profilaktyczne polegające np. na założeniu portu donaczyniowego. Czynniki ryzyka wynaczynień można podzielić na zależne od chorego i związane z procedurą podawania leków onkologicznych1-6.

Czynniki zwiększające ryzyko wynaczynienia zależne od chorego:

  • drobne i kruche żyły
  • grube i/lub stwardniałe żyły w następstwie uszkodzeń po poprzednich wkłuciach
  • żyły ruchome
  • schorzenia związane z zaburzeniami krążenia, takie jak zespół Raynauda, cukrzyca, obrzęk limfatyczny, zespół żyły głównej górnej, niewydolność krążenia, uszkodzenia popromienne
  • skłonność do krwawień, zaburzenia krzepnięcia
  • zaburzenia czucia obwodowego, niedowład
  • długotrwały wlew
  • otyłość
  • trudności w komunikacji z pacjentem (chorzy nieprzytomni, upośledzeni, małe dzieci itd.)
  • wiek chorego (dzieci i osoby w podeszłym wieku).

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Podział leków pod kątem następstw wynaczynienia

Obraz kliniczny miejscowych uszkodzeń, które powodują chemioterapeutyki, może być zróżnicowany zależnie od rodzaju wynaczynionego leku. W związku z tym leki te [...]

Objawy wynaczynienia

Mimo stosowania działań profilaktycznych niekiedy dochodzi do wynaczynienia. Na ogół wynaczyniony silnie uszkadzający lek powoduje podskórny naciek, któremu najczęściej towarzyszą takie [...]

Diagnostyka różnicowa

Niektóre cytostatyki podawane prawidłowo mogą powodować reakcje miejscowe, które przypominają wynaczynienie (jak opisana wyżej nadwrażliwość na doksorubicynę). Do objawów imitujących wynaczynienie [...]

Postępowanie terapeutyczne w wynaczynieniu cytostatyków

Jeśli dojdzie do wynaczynienia cytostatyku, należy w pierwszej kolejności przerwać podawanie kroplówki lub leku dożylnego w formie bolusa. Przed usunięciem igły [...]

Zapobieganie wynaczynieniom

Jeśli przestrzega się zasad prawidłowego dożylnego podawania leków onkologicznych, ryzyko wystąpienia wynaczynień oraz ewentualne objawy z nimi związane można znacznie ograniczyć. [...]

Wynaczynienia związane z portami lub innymi wkłuciami do naczyń centralnych

Wynaczynienia cytostatyków podawanych do wkłuć do naczyń centralnych występują bardzo rzadko. W jednym z badań w grupie 815 chorych stwierdzono je [...]

Obserwacja po wynaczynieniu

Ponieważ objawy kliniczne wynaczynienia mają zróżnicowany charakter (od niewielkich objawów zapalnych występujących bezpośrednio po wynaczynieniu do poważnych owrzodzeń i martwicy rozwijających [...]

Do góry