Zaparcia okresowe - częsty problem "zwykłych ludzi"

Problem zaparć to obecnie szeroko rozpowszechniona dolegliwość wśród ludzi na całym świecie. Dzisiejszy styl życia dodatkowo napędza wzrost częstości występowania zaparć, które w tej chwili dotyczą od 2% do 28% populacji [1].

W Polsce z problemem tym styka się nieco ponad 13% pacjentów, choć w grupie osób starszych, po 65 r.ż., epidemiologia zaparć sięga nawet 50% [2,3].

Zaparcia, zgodnie z Kryteriami Rzymskimi IV, rozpoznaje się przy jednoczesnym występowaniu co najmniej dwóch z poniższych objawów:

• wzmożone parcie na stolec w trakcie minimum 25% ostatnich 4 wypróżnień
• twarde lub znaczne objętościowo stolce podczas 25% ostatnich 4 wypróżnień
• uczucie niepełnego wypróżnienia w czasie 25% ostatnich 4 wypróżnień
• uczucie pełności odbytnicy po minimum 1 z 4 ostatnich wypróżnień
• konieczność ręcznej manipulacji w okolicy krocza w celu ułatwienia wypróżnienia w trakcie minimum 25% ostatnich 4 wypróżnień
• mniej niż 3 defekacje/tydzień [1,2].

Wśród dodatkowych czynników ryzyka wystąpienia zaparć wymienia się też:

• starszy wiek
• ciążę
• wielolekowość [1].
  
  

Terapia zaparć opiera się w pierwszej kolejności na leczeniu niefarmakologicznym. W momencie niepowodzenia tej metody włącza się techniki farmakologiczne [2,3,4].

Metody niefarmakologiczne wymagają od pacjentów dużego zaangażowania, co często niestety wiąże się z ich niepowodzeniem (konieczność zwiększenia aktywności fizycznej, konieczność spożywania większej ilości płynów w przypadku zażywania błonnika pokarmowego, brak czasu na wprowadzenie do harmonogramu dnia prawidłowego rytmu wypróżnień) [4]. Stąd duże zainteresowanie metodami farmakologicznymi.

Mechanizm działania poszczególnych grup leków: [1,2,4]

Przedstawione metody leczenia farmakologicznego obejmują zarówno terapię doustną, jak i doodbytniczą. Podanie doodbytnicze (miejscowe) jest szczególnie pożądane wtedy, gdy:

• istnieje ryzyko wystąpienia interakcji z przyjmowanymi doustnie lekami (błonnik może wchodzić w interakcje z ASA, warfaryną)
• nie ma możliwości doustnego przyjęcia leku (np. w sytuacji wymiotów czy problemów z połykaniem)
• potrzebujemy szybkiego efektu leczniczego w postaci wypróżnienia (np. przed zabiegami, porodem) i w określonym przedziale czasowym
• doustne formy leków nie są tolerowane przez pacjenta (po PEG może wystąpić obrzęk płuc, a po kontaktowych – zaburzenia elektrolitowe)
• chcemy uniknąć działania ogólnoustrojowego [3,5,6,7,8,9].

Roztwory doodbytnicze można zatem rekomendować pacjentom:

• starszym – u których występują często problemy z połykaniem, wielochorobowość i związana z nią wielolekowość, niska podaż płynów
• osobom przed zabiegami endoskopowymi w celu oczyszczenia
• kobietom w ciąży, przed porodem i po porodzie (nie wszystkie grupy preparatów można jednak stosować w tym okresie)
• osobom oczekującym skutecznego efektu przeczyszczającego w ściśle określonym, zwykle krótkim czasie
• w przypadku zatrzymania kału, a tym samym wystąpienia silnego zaparcia
• jako alternatywę dla środków doustnych przy ich nieskuteczności [5,7,9,10].

U ludzi starszych czas pasażu w jelicie cienkim nie zmienia się, wydłużeniu natomiast ulega czas pasażu w okrężnicy – stąd zasadne wydaje się i w tym przypadku działanie miejscowe, pozbawione komponenty ogólnoustrojowej [3].

O ile objawy towarzyszące zaparciom (np. brak apetytu, ból brzucha, wzdęcia czy też uczucie niepełnego wypróżnienia) nie są jeszcze wskazaniem do konsultacji lekarskiej i pacjent może uzyskać odpowiednią pomoc w aptece, o tyle czynniki wymienione poniżej predysponują już do wizyty chorego u lekarza.

Zaparcia nie są odrębną jednostką chorobową. I choć zwykle są efektem nieprawidłowej diety czy też niewłaściwego trybu życia, to jednak niekiedy mogą świadczyć o występowaniu innego, poważnego schorzenia [9].

Warto wiedzieć: niezwykle powszechne stały się zaparcia będące konsekwencją stosowania opioidowych leków przeciwbólowych, coraz szerzej dostępnych bez recepty. Występują one u nawet 15-90% pacjentów stosujących te substancje [13].

 W leczeniu okresowych zaparć zastosowanie znaleźć może lek Microlax w postaci mikrowlewu doodbytniczego:

• najmniejsza objętość płynu do jednorazowego podania doodbytniczego* – tylko 5 ml
• przewidywalny czas wystąpienia wypróżnienia (5-20 minut)
• wystarczy już 1 dawka [14].

Zawarte w leku związki (sorbitol, cytrynian sodu, laurylosulfooctan sodu) działają zmiękczająco na stolec, wywołując szybki efekt defekacji. Taki mechanizm działania może być z powodzeniem wykorzystywany w ramach przeczyszczenia w przypadku okresowych, sporadycznych zaparć, przed zabiegami, a także w trakcie ciąży (z uwagi na ograniczone wchłanianie ogólnoustrojowe, przy stosowaniu zgodnie z zaleceniem nie przewiduje się niekorzystnych działań).

 * Jedyny roztwór doodbytniczy podawany w małej objętości (5 ml) wg Urzędowego Wykazu Produktów Leczniczych dopuszczonych do obrotu w Polsce z dn. 5.06.2019 i CHPL roztworów doodbytniczych

Literatura:

1. Praktyczne zasady postępowania w zaparciach u dorosłych, Hermann Jacek, Kościński Tomasz, Drews Michał, Ginekol Pol. 2012, 83, 849-853
2. Przewlekłe zaparcia – niedoceniany problem kliniczny, Jarosław Daniluk, Varia Medica 2018, tom 2, Nr 4, str. 286-296
3. Zaparcie w wieku podeszłym – odrębności diagnostyczne i terapeutyczne, Tomasz Sikorski, Postępy Nauk Medycznych, t. XXIV, nr 5, 2011
4. Praktyczne aspekty leczenia zaparć stolca u dzieci, Żaneta Malczyk, Anna Jarzumbek, Jarosław Kwiecień, Katarzyna Ziora, Pediatr Med Rodz 2014, 10(1), p. 55-60
5. https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitogrube/74266,zaparcia-czynnosciowe
6. Constipation, Australian Medicines Handbook, 2016
7. Charakterystyka Produktu Leczniczego Enema
8. Postacie leków pediatrycznych. Część I. Wymagania i podstawowe problemy – dawkowanie, połykanie, smak, Monika Muśko, Małgorzata Sznitowska, Farm Pol, 2010, 66(3): 215-220
9. Assessment and treatment options for patients with constipation, Alison Bardsley, British Journal of Nursing, 2017, Vol 26, No 6
10. Treatment of constipation, Bowel Care, Clinical Practice Guideline, King Edward Memorial Hospital
11. Long term treatment with stimulant laxatives – clinical evidence for effectiveness and safety, Mia Noergaard, Jon Traerup Andersen, Espen Jimenez-Solem, Mikkel Bring Christensen, Scandinavian Journal of Gastroenterology, 2018
12. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/50664,zaparcia
13. Nowości i modyfikacje w Kryteriach Rzymskich IV, Agata Mulak, Adam Smereka, Leszek Paradowski, Gastroenterologia Kliniczna, 2016, tom 8, nr 2, 52-61
14. Charakterystyka Produktu Leczniczego Microlax

MICROLAX.  5 ml roztworu doodbytniczego zawiera 4,465 g sorbitolu ciekłego (krystalizującego), 0,45 g sodu cytrynianu, 0,0645 g sodu laurylosulfooctanu 70%. Wskazania: Objawowe leczenie okresowych zaparć u osób dorosłych. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancje czynne lub którąkolwiek substancję pomocniczą. Niedrożność jelit lub ból brzucha o nieznanej etiologii. Jednoczesne leczenie żywicą kationowymienną na bazie sulfonianu polistyrenu wapnia lub sodu. Dawkowanie i sposób podawania: Do stosowania doodbytniczego. Złamać końcówkę. Wprowadzić całą końcówkę aplikatora do odbytnicy i nacisnąć tubkę, opróżniając całą jej zawartość. Wysunąć aplikator, ciągle naciskając tubkę. Dawkowanie: 1 tubka dziennie. Jedną dawkę należy zastosować 5 do 20 minut przed pożądanym działaniem. Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania: Nie zaleca się stosowania produktu leczniczego w przypadku występowania stanu zapalnego żylaków odbytu, szczeliny odbytu lub zapalenia odbytnicy i okrężnicy powiązanego z krwawieniem. Należy zachować szczególną ostrożność w przypadku stosowania u pacjentów ze stanem zapalnym lub owrzodzeniem jelita grubego lub cierpiących na ostre zaburzenia żołądkowo-jelitowe. W przypadku pogroszenia bądź utrzymywania się objawów przez więcej niż kilka dni należy skonsultować się z lekarzem. Unikać stosowania produktu leczniczego przez długi czas. Leczenie zaparć z zastosowaniem produktów leczniczych stanowi jedynie dodatkowy środek względem zdrowego trybu życia: zalecane spożywanie dużych ilości płynów i błonnika pokarmowego oraz aktywność fizyczna i ćwiczenia na pobudzenie pracy jelit. Działania niepożądane: Częstość nieznana: reakcje nadwrażliwości (np. pokrzywka), ból w jamie brzusznej (w tym dyskomfort w jamie brzusznej, ból brzucha i ból w nadbrzuszu), dyskomfort okołodbytniczy, luźne stolce. Produkt leczniczy wydawany bez przepisu lekarza – OTC. Podmiot odpowiedzialny: McNeil AB. Pozwolenie nr 24583, wydane przez Prezesa URPL, WM i PB. ChPL: 18.04.2019. PL-MX-2000007