Ból związany z endometriozą (EAP – endometriosis-associated pain), a także leżące u jego podstaw mechanizmy niezbędne do jego zapoczątkowania i utrzymywania się są złożone oraz trudne do leczenia. Problem ten często jest potęgowany przez opóźnioną diagnozę. Leczenie EAP jest wielopłaszczyznowe i może wymagać połączenia leków hormonalnych oraz niehormonalnych, a także ewentualnej interwencji chirurgicznej. Niniejszy artykuł ma na celu: dokonanie przeglądu patofizjologii EAP, zidentyfikowanie współistniejących zespołów bólowych, które nasilają objawy EAP, oraz zaproponowanie strategii postępowania medycznego.

Patofizjologia bólu związanego z endometriozą

Mechanizmy EAP są wieloczynnikowe, złożone i wciąż słabo poznane. Wszczepy endometrialne wzdłuż trzewi miednicy aktywują procesy zapalne i zwiększają przekazywanie sygnałów bólowych w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN). Struktury trzewne (narządy rozrodcze, pęcherz moczowy, jelita) mają wspólne ścieżki nerwowe ze strukturami somatycznymi (skóra, mięśnie, powięź, kości). Ta konwergencja neuropatyczna może prowadzić do zwiększonej sensytyzacji sąsiednich narządów, zwiększonej liczby bodźców nocyceptywnych przekazywanych do mózgu i rdzenia kręgowego oraz zwiększonej odpowiedzi OUN na ból, a tym samym do obniżenia progów bólu (ryc. 1)¹. To częściowo wyjaśnia zróżnicowane objawy kliniczne występujące u pacjentek z endometriozą i może tłumaczyć daleko idący wpływ objawów przewlekłych nakładających się zespołów bólowych często obserwowanych w przypadku endometriozy (ryc. 2).

Ocena bólu związanego z endometriozą

Historia bólu

Szczegółowy wywiad i dokładne badanie przedmiotowe mogą pomóc lekarzom w identyfikacji współistniejących stanów bólowych oraz w rozpoczęciu szybkiego i skutecznego leczenia. Przeznaczenie wystarczającej ilości czasu poprzez zaplanowanie dłuższej wizyty w klinice lub częstych wizyt kontrolnych może ułatwić interdyscyplinarne podejście potrzebne w opiece nad kobietami ze złożonym EAP – podejście, które obejmuje niezbędną edukację i opracowanie dostosowanego do pacjentki planu leczenia. Konieczne jest uzyskanie podstawowych informacji o początku występowania i przewlekłości bólu, związku bólu z miesiączkami (śródmiesiączkowy i międzymiesiączkowy), różnicach w jego nasileniu, czynnikach zaostrzających/łagodzących ból, charakterze i typie oraz umiejscowieniu bólu. Potwierdzenie wcześniejszych prób leczenia i interwencji chirurgicznych ukierunkowanych na zwalczanie bólu może być również przydatne w ocenie etiologii bólu. Przeprowadzenie wywiadu społecznego w celu poznania dynamiki rodziny, stanu cywilnego i statusu zatrudnienia pacjentki może dać wgląd w czynniki psychospołeczne, które wpływają na odczuwanie bólu przez pacjentkę. Istotny jest wywiad seksualny pod kątem dyspareunii (zwłaszcza w przypadku penetracji, głębokiej penetracji lub orgazmu), początku występowania bólu i wpływu zmian pozycji.