lek. Kaja Skowronek

prof. dr hab. n. med. Rafał Stojko

prof. dr hab. n. med. Agnieszka Drosdzol-Cop

Infekcje przenoszone drogą płciową (STI – sexually transmitted infections) należą do najczęstszych chorób zakaźnych. Zalicza się do nich infekcje wywoływane przez ponad 40 patogenów – wirusy, bakterie i pierwotniaki. Niosą one za sobą poważne następstwa zdrowotne, społeczne i ekonomiczne. Bezobjawowo przebiegające infekcje mogą się rozwijać, powodując komplikacje zdrowotne, a nieświadomy nosiciel może zakażać kolejne osoby. Jest to szczególnie ważne u nastolatków, których świadomość zdrowotna dopiero się kształtuje. To na rodzicach, nauczycielach i lekarzach ciąży odpowiedzialność za edukację seksualną, która w znaczący sposób może zmniejszyć zachorowalność na STI i zapobiec ich następstwom.

Porównując dane statystyczne z lat 2019 i 2020, można zaobserwować spadek zachorowalności na choroby przenoszone drogą płciową w polskiej populacji¹. Należy jednak podkreślić, że prawdopodobnie ma to związek z ograniczonym dostępem do ochrony zdrowia i mniejszą częstością zgłoszeń tego typu zachorowań w okresie pandemii COVID-19. Szczególnie niepokojąca jest liczba zakażeń wśród młodych ludzi. Prawie 85% przypadków dotyczy osób poniżej 25 r.ż.² Poza wiekiem istnieje wiele innych czynników ryzyka, łatwych do wyodrębnienia przy rutynowej wizycie lekarskiej (tab. 1)^2-4.

Tabela 1. Czynniki ryzyka infekcji przenoszonych drogą płciową (STI)

Obniżający się wiek inicjacji seksualnej, choć często marginalizowany, jest faktem. W 1997 r. w Polsce średni wiek rozpoczęcia współżycia wynosił 19,34 roku dla kobiet i 18,43 roku dla mężczyzn. W 2005 r. było to odpowiednio 18,83 roku i 18,06 roku. W grupie wiekowej do 15 r.ż. ok. 27,3% chłopców i 16,8% dziewcząt deklarowało podjęcie aktywności seksualnej. Oprócz tego w naszym kraju odnotowano największy wzrost częstości zachowań ryzykownych, rozumianych jako podejmowanie stosunków płciowych bez stosowania jakichkolwiek metod antykoncepcji i zapobiegania infekcjom przenoszonym drogą płciową. Jak wskazują badania, osoby w młodszym wieku rzadziej stosują metody antykoncepcji niż osoby w starszych grupach wiekowych³.

Aspekty prawne

Po stwierdzeniu infekcji przenoszonej drogą płciową u pacjenta pediatrycznego najistotniejsze jest przeanalizowanie, czy STI nie wynika z czynu zabronionego. W rozdziale XXV Kodeksu karnego (kk) „Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności” znajdziemy penalizowane zachowania seksualne, m.in.:

• Art. 199 kk „§ 1. Kto, przez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia, doprowadza inną osobę do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej albo do wykonania takiej czynności, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. § 2. Jeżeli czyn określony w § 1 został popełniony na szkodę małoletniego, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. § 3. Karze określonej w § 2 podlega, kto obcuje płciowo z małoletnim lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej albo doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, nadużywając zaufania lub udzielając w zamian korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy”.
• Art. 200 kk „§ 1. Kto obcuje płciowo z małoletnim poniżej lat 15 lub dopuszcza się wobec takiej osoby innej czynności seksualnej lub doprowadza ją do poddania się takim czynnościom albo do ich wykonania, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12. (...) § 4. Karze określonej w § 3 [pozbawienia wolności do lat 3] podlega, kto w celu swojego zaspokojenia seksualnego lub zaspokojenia seksualnego innej osoby prezentuje małoletniemu poniżej lat 15 wykonanie czynności seksualnej”.
• Art. 201 kk „Kto dopuszcza się obcowania płciowego w stosunku do wstępnego, zstępnego, przysposobionego, przysposabiającego, brata lub siostry, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5”.
• Art. 204 kk „§ 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, nakłania inną osobę do uprawiania prostytucji lub jej to ułatwia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. (…) § 3. Jeżeli osoba określona w § 1 lub 2 jest małoletnim, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10”.

Obowiązek denuncjacji przestępstwa lub podejrzenia takiego czynu nakłada na instytucje i osoby fizyczne art. 304 Kodeksu postępowania karnego. W takich sytuacjach bardzo istotna jest dokładanie prowadzona dokumentacja, która może posłużyć później jako materiał dowodowy. Zachodzi także konieczność odpowiedniego zabezpieczenia śladów biologicznych oraz wysłania pacjenta na obdukcję do lekarza medycyny sądowej.

Przebieg infekcji przenoszonych drogą płciową

Przebieg STI u nastolatków zasadniczo nie różni się od przebiegu u osób dorosłych. Z reguły jednak młodzi pacjenci znacząco później po wystąpieniu pierwszych objawów zgłaszają się lekarza. Aż 25% z nich próbuje samodzielnie różnych metod leczniczych³.

Ponieważ mamy do czynienia z pacjentem małoletnim, w proces diagnostyczno-terapeutyczny musi zostać włączony rodzic/opiekun. Zdarza się, że znacząco utrudnia to diagnostykę. Czasami w obawie przed rodzicami pacjenci nie podają wszystkich istotnych informacji i dysymulują objawy. Przy podejrzeniu lub stwierdzeniu jednej z chorób przenoszonych drogą płciową konieczne jest wykonanie pełnej diagnostyki w kierunku innych infekcji z tej grupy. Należy zachęcać pacjenta do przekazania informacji na ten temat partnerom seksualnym, w celu objęcia ich właściwym leczeniem. W niektórych przypadkach (np. chlamydioza, rzeżączka) rekomendowane jest leczenie partnera nawet bez uprzedniego zbadania go. Zwiększa to szanse na współpracę i brak wtórnego zakażenia⁵.

Zakażenie Chlamydia trachomatis

Zakażenie Chlamydia trachomatis może powodować liczne choroby, w tym noworodkowe zapalenie spojówek, zapalenie płuc, jaglicę, zakażenie narządów płciowych czy ziarniniaka wenerycznego (LGV – lymphogranuloma venereum). Chlamydia trachomatis występuje w co najmniej 18 wariantach serologicznych. Za zakażenia narządów płciowych i okołoporodowe odpowiadają warianty B oraz D-K.

Najwyższy wskaźnik zakażeń obserwuje się wśród dorastających dziewcząt i kobiet w wieku 14-24 lat. W ciągu kilku miesięcy od rozpoznania u ok. 30% dochodzi do nawrotu zakażenia.

Tabela 2. Najczęstsze postacie zakażenia Chlamydia trachomatis