Dopalacze to potoczne określenie produktów zawierających syntetyczne środki psychoaktywne, oferowanych jako substytuty substancji kontrolowanych. Jak dotąd zidentyfikowano w nich dziesiątki nowych związków o bardzo różnej budowie chemicznej i różnym oddziaływaniu na organizm człowieka. Syntetyczne narkotyki zmieniły obraz narkomanii w Polsce i na świecie.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien:

• rozumieć podstawy farmakologiczne działania dopalaczy

• umieć wytłumaczyć pojęcie „dopalacze” swoim pacjentom

• rozpoznawać objawy wskazujące na spożycie dopalaczy

• umieć wdrożyć podstawowe postępowanie lekarskie u osoby, która używała dopalaczy

• rozpoznawać objawy wskazujące na odstawienie dopalaczy u osoby uzależnionej

• umieć wytłumaczyć choremu ryzyko uzależnienia związane z przyjmowaniem dopalaczy

• rozpoznawać sytuacje wymagające przekazania chorego do ośrodka leczenia zatruć oraz terapii uzależnień

W ostatnich latach odnotowuje się znaczny wzrost używania nowych syntetycznych substancji psychoaktywnych, tzw. designer drugs, czyli narkotyków projektowanych. Środki te często nazywa się także dopalaczami. Określenie to nie ma charakteru naukowego i potocznie stosowane jest w odniesieniu do produktów zawierających różne substancje psychoaktywne, które nie zostały objęte kontrolą prawną i mogą stanowić substytuty nielegalnych narkotyków.

Nowe syntetyczne substancje odurzające zaczęły się pojawiać w Europie i USA w latach 80. XX wieku. Szczególną popularność zyskały po utworzeniu sieci tzw. smart shopów, czyli legalnie działających sklepów oferujących je pod pretekstem sprzedaży „produktów kolekcjonerskich”, „kadzidełek”, „nawozów do kwiatów”, „soli do kąpieli” itp. W Polsce pierwsze sklepy z dopalaczami powstały w 2008 r. Zamknięto je w 2010 r., kiedy używanie tych produktów stało się problemem społecznym. Obecnie nowe narkotyki rozprowadzane są przede wszystkim drogą sprzedaży internetowej.¹

Dopalacze zawierają wiele naturalnych i syntetycznych związków o działaniu euforyzującym, stymulującym i halucynogennym. Do stymulujących składników dopalaczy należą głównie pochodne piperazyny, katynonu, amfetaminy i kokainy. Inną popularną grupę dopalaczy stanowią mieszanki ziołowe, w skład których wchodzą nie tylko komponenty pochodzenia roślinnego, ale także substancje syntetyczne, przede wszystkim kannabinoidy.^1,2 Główne grupy związków aktywnych występujących w dopalaczach przedstawiono w tabeli 1.^1-3

Aktywność biologiczna, toksyczność ostra i przewlekła, interakcje, potencjał uzależniający, a co za tym idzie następstwa zdrowotne używania tych środków w większości przypadków nie były nigdy badane i są trudne do przewidzenia. Wiedzę o nich czerp...