Psychiatria

Pacjent z myślami samobójczymi

prof. dr hab. n. med. Łukasz Święcicki

II Klinika Psychiatryczna, Oddział Chorób Afektywnych, Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie

Adres do korespondencji: prof. dr hab. n. med. Łukasz Święcicki, Instytut Psychiatrii i Neurologii, ul. Sobieskiego 9, 02-957 Warszawa

Najczęstszym błędem w ocenie ryzyka samobójstwa jest jej zaniechanie, a nie niewłaściwe przeprowadzenie.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

• rozpoznać myśli i zamiary samobójcze u chorego

• wdrożyć pierwsze postępowanie zapobiegawcze

• rozpoznać przypadki wymagające pilnego skierowania do szpitala.

Autorzy prac poświęconych samobójstwom prezentują najczęściej dwie przeciwstawne postawy, często zresztą wyrażając je nie wprost, lecz ujawniając między wierszami: najczęściej piszą o samobójstwie jako zdarzeniu w znacznym stopniu nieprzewidywalnym,1 rzadziej wręcz przeciwnie – jako o całkowicie dającym się przewidzieć.2 Oba te stanowiska mają konkretne implikacje praktyczne. Przyjęcie jako prawdziwej tezy o nieprzewidywalności samobójstw może stać się przyczyną nihilizmu diagnostycznego i terapeutycznego, a przynajmniej znacznie osłabić determinację lekarza, aby „robić, co tylko można i jeszcze więcej”. Druga postawa w nieunikniony sposób prowadzi do poczucia winy i przekonania, że lekarz mógł coś zrobić, a nie zrobił. Trzeba więc od razu jasno stwierdzić, że oba te skrajne poglądy są nieprawdziwe. W rzeczywistości ocena ryzyka popełnienia samobójstwa przez konkretnego pacjenta jest możliwa, jest jednak zadaniem trudnym i nigdy nie jest w pełni wiarygodna.

Myśli, tendencje, próby samobójcze i samobójstwa dokonane

W tytule artykułu wspomniałem jedynie o myślach samobójczych. Jest to jednak pewien skrót myślowy. W rzeczywistości nie jesteśmy nawet w stanie oszacować częstości występowania myśli o odebraniu sobie życia. Jeśli przyjąć, że do tej grupy należy zaliczyć także ogólne rozważania (np. myśli typu „gdyby ząb miał mnie tak boleć miesiącami, to pewnie popełniłbym samobójstwo” są w zasadzie myślami samobójczymi), to można prawdopodobnie uznać, że niewiele jest osób, czy to zdrowych, czy chorych psychicznie, które takich myśli nigdy nie miały.3 Gdyby więc trzymać się takiej rozszerzonej definicji myśli samobójczych, musielibyśmy przyjąć, że pacjent z myślami samobójczymi to właściwie każdy czy niemal każdy pacjent. Od tego typu myśli o samobójstwie należy więc odróżnić konkretne myśli o zakończeniu życia z własnej ręki. Są one konkretne tylko w tym sensie, że dotyczą własnej śmierci pacjenta w dającej się przewidzieć przyszłości, nie obejmują jednak dokładnego planu działania. Jeśli mamy do czynienia z myślami, którym towarzyszy konkretny plan działania, to sytuację taką powinniśmy określać jako tendencję samobójczą lub zamiar samobójczy. Są to jednak nadal tylko myśli, choć stopień zagrożenia jest w tym przypadku zdecydowanie większy. Kolejny etap to próba samobójcza – w praktyce tym terminem określa się nie tylko nieudane (niezakończone śmiercią) działania, ale także działania przygotowawcze, które nie zakończyły się zamachem (np. napisanie listu samobójczego).

Pełna wersja artykułu omawia następujące zagadnienia:

Epidemiologia samobójstw

Według obliczeń Hołysta4 średnia liczba samobójstw dokonanych w Polsce wynosiła w  latach 1994-2010 od 4 tys. do 5,5 tys. rocznie z tendencją do [...]

Czynniki zwiększające ryzyko samobójstwa

Czynnikiem w największym stopniu zwiększającym ryzyko myśli i tendencji samobójczych oraz w rezultacie ryzyko dokonania samobójstwa jest choroba psychiczna, w szczególności depresja w przebiegu choroby afektywnej [...]

Indywidualna ocena ryzyka samobójstwa

Występowanie tego typu zachowań lub cech powinno skłonić lekarza do niezwłocznej oceny stopnia ryzyka samobójstwa. Podstawą oceny jest zwykłe zadanie pacjentowi [...]

Podsumowanie

Ocena ryzyka samobójstwa nie jest łatwa, a ryzyko pomyłki jest dość duże. Jest to jednak niezbędny etap działania każdego lekarza mającego do [...]
Do góry