Depresja to jedna z najczęstszych chorób psychicznych w społeczeństwie. Może sprawiać trudności diagnostyczne ze względu na złożoność etiologii, niepełne lub nietypowe objawy epizodu depresyjnego, zmiany związane z wiekiem oraz współwystępowanie z licznymi schorzeniami somatycznymi.

prof. nadzw. dr hab. n. med. Piotr Gałecki

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

• znać kryteria rozpoznawania depresji
• znać objawy charakterystyczne dla różnych typów depresji
• zalecić właściwe postępowanie diagnostyczne oraz leczenie
• rozpoznać sytuację wymagającą skierowania pacjenta do specjalisty

Wprowadzenie

Depresja to jedno z najczęściej rozpoznawanych zaburzeń funkcjonowania psychicznego. Nieleczona może prowadzić do stanów zagrażających życiu pacjenta. Problem ten jest powszechny w świecie, szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych. Według WHO na depresję choruje już ok. 350 mln osób na świecie¹, czyli ok. 17% populacji ogólnej. Jest ona jedną z głównych przyczyn niepełnosprawności.² Szacuje się, że co trzeci pacjent zgłaszający się do lekarza pierwszego kontaktu podaje jako powód wizyty przyczyny natury psychicznej.³

Zaburzenia depresyjne są istotnym problemem osobistym i społeczno-ekonomicznym. Skutki choroby ujawniają się w wymiarze indywidualnym – cierpieniem, ale mają także niekorzystny wpływ na relacje społeczne pacjenta. Objawy depresyjne osłabiają zdolność do podejmowania codziennych aktywności oraz obniżają jakość życia. Szybka diagnostyka oraz działania prewencyjne mogą zapobiec nasileniu się objawów oraz zapewnić skuteczny powrót do zdrowia.

Kryteria rozpoznawania depresji

Lekarze pierwszego kontaktu często spotykają się z osobami borykającymi się z problemami natury psychicznej, głównie z depresją. Ważne, by potrafili rozpoznać, z jakim typem depresji mają do czynienia, wiedzieć, w jaki sposób poprowadzić leczenie i kiedy skierować pacjenta na konsultację psychiatryczną. W tego typu zaburzeniach istotny jest czas reakcji, ponieważ włączenie odpowiedniego leczenia wiąże się z uzyskaniem odpowiedzi terapeutycznej. Zapobiega to dalszemu rozwojowi objawów chorobowych i umożliwia szybszy powrót do funkcjonowania jak przed chorobą.

W obowiązującej Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10) zaburzenia psychiczne, w których objawem dominującym są zaburzenia nastroju, określono mianem zaburzeń afektywnych. Należą do nich omawiane w artykule zaburzenia depresyjne nawracające (choroba afektywna jednobiegunowa) oraz epizod depresyjny. Depresja może mieć przebieg jednorazowy, epizodyczny z całkowitym ustąpieniem i remisją objawów, jak i nawracający z okresami bezobjawowymi pomiędzy kolejnymi epizodami. Zaburzenia depresyjne mogą przybrać również charakter przewlekły i lekooporny.

W przebiegu zaburzeń depresyjnych nawracających wyróżniamy nawrotowo pojawiające się epizody depresyjne bez występujących w przeszłości objawów epizodu maniakalnego czy hipomaniakalnego.

Głównym symptomem depresji (tab. 1) jest obniżony nastrój, rozumiany jako uczucie smutku, przygnębienia bądź zobojętnienia.

Kolejne to utrata zainteresowań i anhedonia opisywana jako niemożność odczuwania radości i przyjemności z określonych czynności, które wcześniej dawały poczucie zadowolenia.

Tabela 1. Objawy depresji wg ICD-10⁴

Trzecim objawem osiowym depresji jest obniżenie napędu psychoruchowego. Odnosi się do osłabienia procesów psychicznych i ruchu, co skutkuje spowolnieniem tempa myślenia, osłabieniem pamięci i ograniczeniem aktywności ruchowej. W skrajnych przypadkach dochodzi do całkowitego zahamowania aktywności ruchowej, czyli osłupienia. Dolegliwości związane ze spowolnieniem psychoruchowym wiążą się z apatią (definiowaną jako utrata energii prowadząca do wzmożonej męczliwości i zmniejszenia aktywności) oraz abulią (skutkującą trudnościami w podejmowaniu decyzji i inicjacji działań oraz dezorganizacją w wykonywaniu codziennych obowiązków).

Cechą charakterystyczną dla depresji są dobowe wahania samopoczucia związane z gorszym funkcjonowaniem w godzinach porannych i poprawą aktywności i nastroju wieczorem. Wraz z dobrą odpowiedzią na leczenie dochodzi do czasowego wydłużania lepszego samopoczucia.

Wśród objawów dodatkowych znajdują się problemy z koncentracją i skupieniem uwagi, prowadzące do subiektywnego poczucia pogorszenia funkcjonowania poznawczego. Charakterystyczne są także pesymistyczne postrzeganie i ocena wydarzeń (obecnych, przyszłych i przeszłych) oraz wiążące się z tym poczucie winy. Osoba z depresją ma niskie poczucie własnej wartości, negatywnie ocenia swoje funkcjonowanie. Często objawom towarzyszy lęk, który może przybrać charakter przewlekły.