Farmakoterapia

Wybrane aspekty farmakoterapii zawrotów głowy

dr n. med. Barbara Maciejewska

Katedra i Klinika Foniatrii i Audiologii, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Adres do korespondencji:

dr n. med. Barbara Maciejewska

Katedra i Klinika Foniatrii i Audiologii,

Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

ul. Przybyszewskiego 49, 60-533 Poznań

e-mail: barbaramaciejewska@ump.edu.pl

Small maciejewska barbara opt

dr n. med. Barbara Maciejewska

  • Trzy główne cele leczenia zawrotów głowy: wyeliminowanie halucynacji ruchu, zmniejszenie towarzyszących objawów neurowegetatywnych i usprawnienie procesu kompensacji przedsionkowej
  • Zasady farmakoterapii i główne grupy leków stosowane w zawrotach głowy
  • Korzyści ze stosowania leków złożonych i działających wielokierunkowo

Farmakoterapia zawrotów głowy stanowi w praktyce lekarskiej istotne zagadnienie z kilku powodów. Po pierwsze, zawroty głowy należą do jednych z głównych przyczyn zgłaszania się pacjentów do gabinetów lekarskich. Zajmują trzecie miejsce wśród dolegliwości zgłaszanych przez pacjentów ambulatoryjnych, zaraz po bólach głowy i kręgosłupa1,2. Na oddziałach ratunkowych 2-3% wszystkich konsultacji odbywa się z tego powodu. Występowanie zawrotów głowy rośnie z wiekiem i występują one prawie trzy razy częściej u osób starszych2. Po drugie, zawroty głowy są określeniem nieprecyzyjnym, trudnym do zdefiniowania, co również wpływa na proces diagnostyczno-terapeutyczny. W związku z tym kluczowa jest rola wywiadu umożliwiającego sprecyzowanie dolegliwości pacjenta. W praktyce klinicznej pod pojęciem zawrotów głowy kryją się co najmniej dwa odmienne typy subiektywnie doznawanych odczuć:

  • złudzenie ruchu (wirowania) otoczenia lub własnego ciała – tzw. zawroty głowy układowe, prawdziwe
  • nieprecyzyjne uczucie niestabilności, niepewności postawy, braku równowagi lub lęku przed upadkiem – tzw. zawroty głowy nieukładowe, pseudozawroty.
Small 1149

Tabela 1. Podział zawrotów głowy i ich charakterystyka

Dzielenie zawrotów głowy na prawdziwe i pseudozawroty stanowi najprzydatniejszy podział kliniczny3. Ze względu na ogólność terminu „zawroty głowy” zaproponowano również dokładniejszą klasyfikację tego stanu (tab. 1). 

Po trzecie, zawroty głowy są objawem wieloznacznym zarówno pod względem rodzaju schorzenia, które je wyzwala, jak i nasilenia oraz stopnia ciężkości – od stanów lekkich do zagrażających życiu. Łagodne zawroty, powiązane z dyskretnym poczuciem ruchu czy niestabilności, występują przy przewlekłej niewydolności kręgowo-podstawnej lub towarzyszą zaburzeniom ortostatycznym. Jednocześnie są jednym z podstawowych objawów tak zwanego ostrego zespołu przedsionkowego (AVS – acute vestibular syndrome), w którym konieczne jest (dla skutecznego leczenia i oceny rokowania) zróżnicowanie przyczyn między uszkodzeniami części ośrodkowej i obwodowej układu równowagi, jak również wykluczenie skutków współistniejących chorób somatycznych, a przede wszystkim zagrażających życiu3.

Ponadto proces leczenia nie jest zadaniem prostym, ponieważ zawroty głowy to objaw chorobowy, a nie choroba sama w sobie3-6. Powstają w wyniku niedopasowania wrażeń z trzech układów czuciowych: przedsionkowego, wzrokowego i somatosensorycznego. W związku z tym stanowią zespół multisensoryczny, a nie pojedynczą jednostkę chorobową. Towarzyszą wielu procesom patologicznym prowadzącym do uszkodzenia narządu przedsionkowego (zapaleniu błędnika, zapaleniu neuronu przedsionkowego, chorobie Ménière’a, udarowi, urazom). Stanowią też symptom wielu chorób ogólnoustrojowych – są częstym i niespecyficznym objawem, mogą być wywoływane różnymi zaburzeniami, w tym neurologicznymi, sercowo-naczyniowymi czy ortopedycznymi. Ponadto zawroty głowy w postaci nieokreślonej nierzadko wiążą się z innymi powszechnymi zaburzeniami, takimi jak: choroba lokomocyjna, niedociśnienie ortostatyczne, omdlenia i zaburzenia lękowe. Istnieje również związek między migreną, lękiem a zaburzeniami psychicznymi i zawrotami głowy (jednostka kliniczna obejmująca te trzy zaburzenia to tzw. migraine-anxiety related dizziness [MARD])4.

Zawroty głowy upośledzają aktywność życiową, skutkując poczuciem utraty dotychczasowego sposobu funkcjonowania, stałym uczuciem lęku i niepewności przed atakiem dolegliwości i w związku z tym obawą o dalszą aktywność w sferze zawodowej i rodzinnej (uczucie zagrażającej choroby) oraz wieloma negatywnymi emocjami (złość, lęk, poczucie winy, smutek, poczucie utraty kontroli nad ciałem i zmysłami oraz niepełnosprawności). Przewlekłe zawroty głowy mogą powodować utratę funkcji równoważnej, upadki, urazy, które z kolei mogą prowadzić do ograniczenia codziennej sprawności, urazów, a nawet śmierci.

Z zawrotami głowy może się zetknąć niemal każdy lekarz, niezależnie od specjalizacji. Są one poważnym problemem medycznym niosącym konsekwencje zarówno medyczne, jak i psychologiczne oraz społeczno-ekonomiczne. Dlatego aktywne podejście do leczenia zawrotów głowy jest jak najbardziej pożądane w praktyce klinicznej.

Farmakologia układu przedsionkowego – trudności w wyborze terapii

Leczenie farmakologiczne zawrotów głowy powinno zależeć od ich etiologii. Niestety, nie jest łatwo zidentyfikować przyczynę zawrotów głowy, ponieważ pacjenci często nie są w stanie precyzyjnie opisać swoich objawów. I właśnie z powodu niejednoznaczności pojęcia „zawrót głowy” wynikają różnice epidemiologiczne. W badaniu Bisdorff i wsp. obliczyli, że roczna częstość występowania zawrotów głowy w dużej grupie 2987 pacjentów francuskich wynosiła dla zawrotów układowych (vertigo) 48,3%, dla niestabilności (unsteadiness) 39,1%, a dla zawrotów nieukładowych (dizziness) 35,6%5. Te trzy objawy były ze sobą skorelowane i występowały w różnych kombinacjach w 69,4% przypadków. Dodatkowo silne napięcie emocjonalne i niepokój pacjenta towarzyszące temu objawowi sprawiają, że lekarz ma problem w określeniu poważności zgłaszanych dolegliwości: czy jest to stan wymagający pilnej interwencji leczniczej, stan zagrożenia życia, jak udar mózgu lub zawał mięśnia sercowego, czy też jedynie zaostrzenie przewlekłej choroby3,7. Warto również zwrócić uwagę na powikłane zapalenia ucha środkowego (tzw. labyrinthitis) wymagające hospitalizacji i leczenia operacyjnego w celu profilaktyki powikłań wewnątrzczaszkowych. Jak zatem widać, ustalenie przyczyny zawrotów głowy może być początkowo trudne, a leczenie opóźnione.

W związku z powyższym zawsze istotne jest zebranie dokładnego wywiadu i uszczegółowienie rodzaju odczuwanych dolegliwości wsparte badaniem przedmiotowym (ogólnolekarskim, neurologicznym czy też audiologicznym) oraz badaniami dodatkowymi, np. laboratoryjnymi czy obrazowymi.

Cele leczenia zawrotów głowy i możliwości terapeutyczne

Istnieją trzy główne cele leczenia zawrotów głowy:

  • wyeliminowanie zawrotów głowy jako wrażenia ruchu
  • zmniejszenie towarzyszących objawów neurowegetatywnych i psychoafektywnych (nudności, wymioty, lęk)
  • usprawnienie procesu kompensacji przedsionkowej umożliwiające znalezienie nowej równowagi sensorycznej w obliczu uszkodzenia przedsionkowego, stymulujące tkankę mózgu.
Small 1172

Tabela 2. Grupy leków stosowane w terapii zawrotów głowy

Aby te cele osiągnąć, stosuje się środki farmakologiczne, których działanie obejmuje trzy aspekty (tab. 2): 

  • objawowy (doraźny) – terapia łagodząca zawroty i objawy towarzyszące zawrotom głowy
  • przyczynowy – leczenie ukierunkowane na podstawową chorobę, zmniejszające intensywność, czas trwania zawrotów głowy oraz prawdopodobieństwo wystąpienia następnych napadów
  • wspomagający proces rekonwalescencji i kompensacji – postępowanie stosowane w celu przyspieszenia procesu zdrowienia7,8.
Do góry