Choroby zakaźne
Profilaktyka krztuśca u dorosłych – komu szczególnie rekomendować?
lek. Katarzyna Rosłonkiewicz-Wiechowska
- Krztusiec jest wysoce zakaźną chorobą bakteryjną o wielowiekowej historii, która wciąż stanowi istotny czynnik epidemiologiczny w Polsce
- Jedyną skuteczną metodą prewencji są szczepienia obejmujące najbardziej narażone na ciężki przebieg choroby grupy oraz ich otoczenie. Wśród dorosłych największe znaczenie ma szczepienie: osób z otoczenia dzieci do 12 m.ż., kobiet po 28 tygodniu ciąży, personelu medycznego i osób po 65 r.ż.
- Profilaktyka poekspozycyjna w przypadku krztuśca ma znaczenie marginalne
Krztusiec, zwany również kokluszem, jest wysoce zakaźną chorobą bakteryjną wywołaną przez Gram(–) pałeczkę krztuśca Bordetella pertussis. Pierwszy nowożytny opis choroby pochodzi z 1578 roku. Francuski lekarz Guillaume de Baillou zaobserwował głównie wśród paryskich dzieci chorobę cechującą się napadowym kaszlem. Pierwotna nazwa choroby „quinte” odnosiła się do pięciogodzinnych przerw między napadami kaszlu i duszności1,2. Historycy twierdzą, że koklusz mógł towarzyszyć ludzkości znacznie dłużej. W VII w. n.e. chiński medyk Yuanfang Chao opisał chorobę przypominającą dzisiejszy krztusiec i nazwał ją kaszlem stu dni. Niektóre źródła doszukują się nawet choroby w zapiskach pochodzących z Persji.
Bordetella pertussis po raz pierwszy została wyizolowana w 1906 roku przez Jules’a Bordeta i Octave’a Gengou3. Bordet już w 1900 roku rozpoczął pracę nad czynnikiem etiologicznym wywołującym krztusiec. Dopiero sześć lat później zespołowi naukowców udało się opracować skuteczne podłoże do hodowli składające się ze skrobi ziemniaczanej, krwi i glicerolu. Podłoże Bordeta-Gengou jest do dzisiaj wykorzystywane w hodowli pałeczki krztuśca.
Bordetella pertussis jest małą Gram(–) pałeczką tlenową charakteryzującą się powolnym wzrostem i nietworzeniem spor. Należy do rodziny Alcaligenaceae, rzędu Burkholderiales. Poza Bordetella pertussis do grupy należą też B. parapertussis, bronchiseptica, holmesii i petrii. Bordetella bronchiseptica wywołuje przewlekłe infekcje układu oddechowego u ssaków. U ludzi przypadki zachorowania występują głównie u osób z zaburzeniami odporności. Bordetella parapertussis ma dwa rezerwuary: ludzi i owce. Wywołuje objawy przypominające lekką postać krztuśca.
Czynnikami wirulencji pałeczki krztuśca są toksyny przyczyniające się do inwazji nabłonka dróg oddechowych i rozwoju objawów choroby.
Do grupy egzotoksyn należą4:
- hemaglutynina włókienkowa (FHA – filamentous hemagglutinin)
- toksyna krztuścowa (PT – pertussis toxin) – najsilniejszy czynnik chorobotwórczy, odpowiedzialny za leukocytozę z przewagą limfocytów
- toksyna podobna do cyklazy adenylanowej
- toksyna dermonekrotyczna – odpowiedzialna za uszkodzenia nabłonka w obrębie dróg oddechowych.
