Stwardnienie guzowate to rzadka, uwarunkowana genetycznie choroba, w przebiegu której obserwuje się zmiany skórne oraz zmiany dysplastyczne i/lub rozrostowe w różnych narządach. Choroba charakteryzuje się też bardzo wysokim ryzykiem rozwoju padaczki i zaburzeń neuropsychiatrycznych. W artykule omówiono zasady postępowania diagnostycznego i terapeutycznego w stwardnieniu guzowatym zgodnie z najnowszymi rekomendacjami polskimi i międzynarodowymi.

Wprowadzenie

Stwardnienie guzowate (TSC – tuberous sclerosis), zwane inaczej chorobą Bourneville’a-Pringle’a, zaliczane jest do dysplazji neuroektomezodermalnych, czyli fakomatoz lub chorób skórno-nerwowych. TSC stanowi chorobę rzadką, ale wśród chorób monogenowych – jedną z częściej występujących, gdyż dotyka 1 na 6000 żywo urodzonych dzieci.^1,2

Cechą charakterystyczną TSC jest współwystępowanie zmian skórnych oraz zmian dysplastycznych i/lub rozrostowych w różnych narządach, przede wszystkim w układzie nerwowym, sercu, nerkach, wątrobie, narządzie wzroku i innych.¹ Bardzo częsty objaw choroby stanowi padaczka, u znacznej części pacjentów dochodzi także do upośledzenia umysłowego.³

W ostatnich latach wiedza na temat TSC szybko się pogłębia, a co za tym idzie – zmieniają się też możliwości jego leczenia. Poznanie roli szlaku ssaczego białka docelowego dla rapamycyny (mTOR – mammalian target of rapamycin) w patogenezie tej choroby, badania dotyczące rozwoju padaczki i jej związku z upośledzeniem umysłowym, a także coraz większe możliwości wczesnego rozpoznawania choroby doprowadziły do opracowania metod leczniczych, które w dużym stopniu zmieniają naturalny przebieg TSC.

Przebieg choroby

Do najczęstszych objawów spotkanych u pacjentów z TSC należą: padaczka, upośledzenie umysłowe, guzy korowe i podkorowe mózgu (CT – cortical tubers), guzki podwyściółkowe (SEN – subependymal nodules), gwiaździaki podwyściółkowe olbrzymiokomórkowe (SEGA – subependymal giant cell astrocytomas) (ryc. 1), guzy nerek o typie angiomyolipoma (AML), zmiany płucne o typie lymphangioleiomyomatosis (LAM), guzy serca, torbiele nerek, guzy AML w wątrobie, plamy odbarwieniowe na skórze (ryc. 2), zmiany skórne o typie angiofibroma (AF) na twarzy (ryc. 3), płaskie włókniaki okolicy czołowej, skóra szagrynowa oraz guzki okołopaznokciowe Koenena (ryc. 4).^1-3

Niektóre objawy TSC rozwijają się już u płodów. Są to przede wszystkim guzy serca o typie mięśniaka prążkowanokomórkowego (rhabdomyoma), które można wykryć podczas rutynowego badania echokardiograficznego płodu. Zmiany w mózgu o typie SEN oraz CT ...