Wprowadzenie

Samookaleczenia są zjawiskiem coraz częściej występującym wśród nastolatków i młodych dorosłych.^1-6 Nie stanowią one odrębnej jednostki nozologicznej, ale są jednym z objawów psychopatologicznych towarzyszącym zaburzeniom psychicznym, przede wszystkim o podłożu emocjonalnym. Agresja ukierunkowana na własną osobę przyjmująca postać samouszkodzenia jest zazwyczaj oceniana przez otoczenie negatywnie, często wywołuje lekceważenie, niechęć, a nawet odrzucenie. Postawy takie najczęściej są konsekwencją braku rozumienia mechanizmów leżących u podłoża tego typu zachowań oraz poczucia bezradności wobec ich przewlekłości i oporności na oddziaływania terapeutyczne. Omawiany problem zilustrowano opisem i analizą funkcji zachowań o typie samouszkodzeń występujących u 16-letniej pacjentki z ustalonym rozpoznaniem pourazowego zaburzenia stresowego oraz nieprawidłowo kształtującej się osobowości.

Charakterystyka zjawiska

W piśmiennictwie dotyczącym omawianego zagadnienia można się spotkać z kilkoma określeniami, takimi jak samouszkodzenie, samookaleczenie czy samouszkodzenie bez intencji samobójczych. Zawsze jednak jest ono definiowane jako zamierzone i przeprowadzone z własnej woli uszkodzenie własnego ciała obejmujące między innymi uderzanie, nadmierne pocieranie, nacinanie, przeszywanie prowadzące do krwawienia, zasinienia lub powodujące ból. Nie stanowi ono zagrożenia dla życia, jest nieakceptowane społecznie, a dokonywane jest najczęściej w celu zmniejszenia dyskomfortu psychicznego i/lub zakomunikowania o nim.^5,7 W rozpoznaniu niezwykle ważne jest uwzględnienie kontekstu społecznego, gdyż w większości kultur zabiegi modyfikujące wygląd ciała mają znaczenie symboliczne i są akceptowane, a nawet pożądane przez ogół i chociaż noszą znamiona zachowań autoagresywnych, to nie mogą być tak traktowane.

W przypadku samookaleczeń istotne są motywy, którymi kieruje się osoba podejmująca taką aktywność. W klasyfikacji DSM-V z 2013 roku⁸ wymieniane są: 1) oczekiwanie redukcji dyskomfortu psychicznego i emocjonalnego wywołanego przez zbyt silne negatywne emocje (złość, lęk, wstyd, poczucie winy, smutek, frustracja, pogarda) lub zbyt słabe uczucia, 2) wywołanie przyjemnych uczuć oraz 3) rozwiązywanie problemów interpersonalnych.

Przyczynami samookaleczeń są zazwyczaj trudności w kontaktach interpersonalnych, poczucie pustki i osamotnienia, negatywne uczucia i myśli o sobie lub innych, obniżony nastrój, napięcie, złość lub sama myśl dotycząca podjęcia takiego działania.5 C...