Ciała obce są niepożądanymi obiektami w naszym ciele, zwłaszcza w gałce ocznej. W zależności od umiejscowienia w oku dzielimy je na powierzchowne i wewnątrzgałkowe. Mogą się one dostać na powierzchnię gałki ocznej z atmosfery. Dzieje się tak szczególnie w czasie wietrznej pogody (zwykle są to ziarna piasku) albo podczas przebywania w miejscach, gdzie mają miejsce prace budowlane, oraz pomieszczeniach o dużym zapyleniu i zanieczyszczeniu powietrza. Znacznie groźniejsze są te, które dostają się do oka z dużą siłą i głęboko penetrują gałkę oczną. Dochodzi do tego m.in. w trakcie kucia metalu, rąbania drewna czy podczas wypadków komunikacyjnych¹. Urazy spowodowane przez wewnątrzgałkowe ciała obce (IOFB – intraocular foreign body) mogą nieść za sobą szeroki zakres patologii wewnątrzgałkowych i różne efekty wizualne związane z mechanizmem urazu, rodzajem ciała obcego i późniejszymi powikłaniami². Wiedza o ich należytym opatrzeniu może się okazać pomocna i w praktyce lekarza okulisty, i w codziennym życiu.

Urazy gałki ocznej mogą być klasyfikowane nie tylko na podstawienie mechanizmu urazu (otwarty lub zamknięty), lecz także stopnia upośledzenia wyjściowej ostrości wzroku, reakcji źrenic oraz lokalizacji strefy uszkodzenia. Oparłszy się na systemie nazewnictwa urazów oka BETT (Birmingham eye trauma terminology) oraz rejestracji jego urazów, opracowano wskaźnik urazu oka (OTS – ocular trauma score), który umożliwia oszacowanie końcowej ostrości wzroku. Jeżeli nie nastąpiło pęknięcie gałki, nie wdało się zapalenie wewnątrzgałkowe, nie jest to także uraz perforujący, odwarstwienie siatkówki ani upośledzenie bezpośredniej reakcji źrenic na światło, to punkty OTS stanowią wyjściową ostrość wzroku³ (tab. 1).

Powierzchowne ciała obce

Na powierzchnię rogówki lub spojówki często dostają się małe ciała obce (opiłki żelaza, drobiny węgla, ziarenka piasku itp.), które poważnie te części oka podrażniają. Mogą one zostać zmyte z filmem łzowym, ale też przylegać do spojówki pod górną powieką i rysować rogówkę przy każdym mrugnięciu (patognomoniczny obraz linijnych otarć rogówki)⁴. Ciało obce w worku spojówkowym zatrzymuje się typowo pod górną powieką. Usuwa się je w oświetleniu zorganizowanym, przesuwając po powierzchni spojówki nawilżonym wacikiem po uprzednim odwróceniu powieki. Podobnie postępuje się z ciałami obcymi znajdującymi się w dolnym sklepieniu worka spojówkowego, które uwidaczniają się po odwróceniu dolnej powieki. Ten prosty zabieg powinien umieć wykonać każdy lekarz. W razie trudności należy użyć lampy szczelinowej⁵.