dr hab. n. med. Elżbieta Bołtacz-Rzepkowska, prof. UM w Łodzi

W W gabinetach stomatologicznych coraz częściej pojawiają się pacjenci z problemami natury estetycznej. Dotyczy to zwłaszcza przebarwień, obserwowanych na jednym lub wielu zębach, których barwa zawiera się w palecie od kredowobiałej do czarnej.

Piękno uśmiechu jest uzależnione od wyglądu naszego uzębienia. W rzeczywistości naturalne zęby różnią się barwą, mają wiele odcieni zbliżonych do bieli, najczęściej jednak są koloru kremowego. Na kondycję zębów wyraźnie wpływają styl życia i niektóre schorzenia. Pewnych przyczyn przebarwień nie da się uniknąć, np. tych związanych ze starzeniem, chorobami bądź urazami, podczas gdy innym, takim jak palenie tytoniu i niewłaściwa higiena jamy ustnej, można zapobiegać.

Przebarwienia zębów mogą być powodowane czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi. Przebarwienia zewnętrzne nie są głębokie. Dotyczą powierzchownej warstwy szkliwa i są skutkiem barwiących pokarmów, używek bądź zaniedbań higienicznych. Przebarwienia pochodzenia wewnętrznego dotyczą głębszych warstw struktury zęba i zwykle są związane z wiekiem, krwawieniem w jamie zęba, niektórymi lekami oraz problemami zdrowotnymi.

Najczęściej spotykanym powodem zmiany kolorytu zębów są odkładające się barwniki z pożywienia i napojów. Kawa, herbata, cola, wino oraz niektóre owoce i warzywa mogą kumulować się w postaci osadu. Podobnie działają niektóre używki, takie jak papierosy lub tytoń. Niewłaściwa higiena jamy ustnej z pozostawieniem płytki nazębnej sprzyja nagromadzeniu bakterii, w tym chromogennych, które szczególnie w zagłębieniach anatomicznych są przyczyną powstawania ciemnych, a nawet czarnych przebarwień, niepowiązanych z próchnicą. Zmiany w zabarwieniu szkliwa i zębiny mogą być spowodowane schorzeniami ogólnymi, takimi jak np. alkaptonuria – dziedziczne schorzenie metaboliczne wywołane obecnością recesywnego genu, które cechuje się niebieskoczarnym przebarwieniem tkanki łącznej, ścięgien i chrząstki oraz zębów. Czynnikami wywołującymi zmianę pigmentacji zębów są też niektóre zabiegi, takie jak chemioterapia i radioterapia w obrębie głowy i szyi.

Na wygląd uzębienia negatywnie wpływają niektóre leki. Ogólnie wiadomo, że antybiotyki, np. tetracyklina i doksycyklina, mogą prowokować przebarwienia zębów, jeśli są podawane dzieciom przed ukończeniem 8 r.ż. Warto wiedzieć, że również leki przeciwhistaminowe (takie jak difenhydramina) i przeciwpsychotyczne oraz leki na nadciśnienie też mogą pośrednio wpływać na kolor uzębienia. Skutkiem ubocznym ich stosowania jest zmniejszone wydzielanie śliny, co z kolei zwiększa ilość płytki nazębnej. Stosowanie płukanek bakteriobójczych zawierających chloroheksydynę i chlorek cetylopirydyny również nie jest obojętne dla uzębienia. Obserwuje się po nich brunatne zabarwienie zębów, języka i wypełnień, które zazwyczaj znika po zakończeniu stosowania preparatu.

Nie bez znaczenia pozostają też nasze działania medyczne z użyciem różnych leków i preparatów. Wypełnienia zawierające siarczek srebra w niestosowanych już (ale nadal obecnych w jamie ustnej wielu pacjentów) amalgamatach mogą trwale przebarwiać zębinę na szaroczarny kolor. Również materiały stosowane we współczesnej stomatologii nie są pozbawione tych wad. Jak wynika z obserwacji klinicznych, wiele cementów krzemowo-wapniowych, nawet o jasnej barwie, w krótkim czasie po aplikacji zmienia kolor. Trwają więc badania nad udoskonalaniem tych preparatów, aby mogły być bezpiecznie stosowane w przednim odcinku uzębienia.

Omawiając temat przebarwień zębów, należy podkreślić też znaczenie uwarunkowań środowiskowych, genetycznych i zmian w uzębieniu związanych z wiekiem. Naturalnie wysokie stężenie fluoru w wodzie lub zbyt duże dawki fluoru w płynach do płukania, paście do zębów i suplementach diety mogą być przyczyną fluorozy. Są ludzie, którzy mają naturalnie jaśniejsze lub grubsze szkliwo, co zapewnia im godny pozazdroszczenia śnieżnobiały uśmiech. Z kolei z wiekiem zębina staje się bardziej żółta, a szkliwo ulega ścieraniu i jest cieńsze, a to powoduje widocznie ciemniejszą barwę zębów.

Wygląd zębów może świadczyć o przyczynie przebarwień, będąc jednocześnie wskazówką w postępowaniu profilaktyczno-leczniczym. I tak:

• białe przebarwienia w postaci kredowych plamek wskazują na zbyt dużą podaż fluoru (fluoroza), sygnalizują uszkodzenia rozwojowe szkliwa, ale też demineralizację; przykładem mogą być białe plamy próchnicowe w okolicy zamków u pacjentów leczonych ortodontycznie
• kolor żółty wskazuje na pogłębiającą się demineralizację szkliwa, może też być wynikiem niedoboru wapnia oraz witamin A, D i K, a także konsekwencją gromadzenia się osadów przy niedostatecznym szczotkowaniu i charakterystycznym objawem startych zębów u osób starszych
• różowe przebarwienie można zaobserwować po urazie, który spowodował pęknięcie naczynia krwionośnego miazgi i wylew krwi do kanalików zębinowych – ząb przybiera wówczas barwę ciemnoróżową, która po kilku dniach zmienia się w różowobrązową; analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku resorpcji będącej następstwem urazu lub resorpcji idiopatycznej
• fioletowy kolor zębów jest uzależniony od znajdujących się w czerwonym winie chromogenów i związków garbnikowych, które odpowiadają za purpurowy kolor napoju i jednocześnie najintensywniej barwią zęby; dodatkowo wino ma kwaśny odczyn, co sprawia, że powierzchnia szkliwa staje się z czasem bardziej porowata, dlatego naloty pochodzące z wina są trudne do usunięcia
• brązowa barwa występuje jako efekt palenia papierosów i marihuany, spożywania mocnej kawy i herbaty oraz złej higieny
• czarny kolor to próchnica lub martwica miazgi; podobne zabarwienie powoduje żucie orzechów betelowych bądź podaż minerałów takich jak żelazo, mangan oraz srebro, pochodzących z przemysłu lub suplementów.

Dzisiejsza stomatologia dysponuje szeroką gamą zabiegów pozwalających na eliminację przebarwień zębów: od metod domowych, takich jak wybielające pasty, żele, paski oraz pióra, do specjalistycznych zabiegów dentystycznych, wśród których należy wymienić profesjonalne usuwanie złogów nazębnych, wybielanie, mikroabrazję szkliwa przy użyciu środków ściernych i kwasów oraz wykonanie koron lub licówek. Właśnie ta ostatnia metoda jest tematem bieżącego numeru „Stomatologii po Dyplomie” i dotyczy odbudowy zębów przebarwionych po tetracyklinach za pomocą licówek porcelanowych. Zachęcam Państwa do zapoznania się z artykułem i stosowania we własnych praktykach różnych metod poprawy estetyki uśmiechu u swoich pacjentów.