1. Kto leczy menopauzę?
Leczeniem menopauzy, a raczej jej objawów, zajmują się specjaliści położnictwa i ginekologii. Kobiety jednak niezwykle często zgłaszają się z powodu niepokojących objawów do lekarza pierwszego kontaktu. W takiej sytuacji lekarz rodzinny najczęściej zleca badania diagnostyczne bądź niezwłocznie kieruje kobietę do specjalisty, raczej rzadko podejmuje się leczenia hormonalnego. Najczęściej proponuje preparaty dostępne bez recepty, które wpływają łagodząco na zgłaszane objawy. Do kompetencji specjalistów ginekologii należą diagnostyka oraz ocena wskazań i przeciwwskazań do leczenia hormonalnego.

2. Co powoduje menopauzę?
Przyczyny naturalne. Menopauza jest naturalnym procesem spowodowanym starzeniem się organizmu kobiety i wygasaniem funkcji jajników. Postępująca w każdym cyklu atrezja pęcherzyków jajnikowych prowadzi do całkowitego wyczerpania ich puli, a tym samym do zaniku aktywności hormonalnej jajnika oraz zahamowania miesiączkowania. Ten naturalny proces znajduje odzwierciedlenie w zmianach stężeń hormonów płciowych. Obserwuje się zmniejszone stężenia hormonów produkowanych przez jajnik: 17β-estradiolu (30 pg/ml), testosteronu, androstendionu i dehydroepiandrostendionu (DHEA) oraz progesteronu. Ich zmniejszenie jest odpowiedzialne za większość objawów i przykrych dolegliwości okresu menopauzalnego, takich jak: uderzenia gorąca, bezsenność i huśtawki nastroju, a w późniejszym okresie również za osteoporozę oraz atrofię urogenitalną. Z uwagi na zmniejszoną liczbę czynnych hormonalnie komórek jajowych zwiększa się natomiast stężenie hormonów przysadkowych głównie FSH (>30 j.m.)
Przyczyny menopauzy przedwczesnej. Wystąpienie objawów menopauzy u kobiety <40 r.ż. sugeruje przedwczesną utratę funkcji jajników. Mechanizm, w jakim dochodzi do tak szybkiego wyczerpania rezerwy jajnikowej, często pozostaje nieznany. Objawy menopauzy mogą się także pojawić w wyniku operacyjnego usunięcia jajników wraz z jajowodami. Ponadto gonadotoksyczne leczenie farmakologiczne stosowane m.in. w leczeniu chorób nowotworowych, czyli chemioterapia i radioterapia, mogą przyczynić się do trwałego, nieodwracalnego uszkodzenia jajników. U młodej kobiety, u której dochodzi do gwałtownego uszkodzenia funkcji jajników, niemal natychmiast pojawiają się typowe objawy menopauzy. Należy pamiętać, że istnieje wiele chorób przewlekłych, w tym także o podłożu genetycznym, które w nieznanym mechanizmie prowadzą do uszkadzania jajników (zaburzenia układu immunologicznego, choroby tarczycy oraz cukrzyca).

3. Jakie dolegliwości występują w trakcie menopauzy?
Kobiety w czasie menopauzy bardzo często mają objawy wypadowe (tzw. zespół klimakteryczny). U ok. 40% objawy te zaczynają pojawiać się jeszcze przed menopauzą, natomiast po menopauzie występują aż u ok. 85% kobiet. Mniej więcej 30% kobiet skarży się na bardzo ciężki przebieg menopauzy i to właśnie te pacjentki najczęściej szukają pomocy medycznej. Wśród objawów wypadowych dominują: uderzenia gorąca, zlewne poty, kołatanie serca, bóle i zawroty głowy, bezsenność, zmienność nastroju, trudności w koncentracji i zapamiętywaniu, przygnębienie, depresja, a także zwiększenie masy ciała. Największe nasilenie objawów obserwuje się w pierwszych 2 latach po menopauzie, mogą się one jednak utrzymywać nawet ponad 5 lat. Ponadto w wyniku niedoboru estrogenów dochodzi do atrofii urogenitalnej objawiającej się dyspareunią, częstszymi infekcjami dróg moczowych oraz wysiłkowym nietrzymaniem moczu. Uważa się, że długotrwały niedobór estrogenów u kobiet jest jednym z istotnych czynników odpowiedzialnych za rozwój miażdżycy i jej powikłań sercowo-naczyniowych, osteoporozy oraz choroby Alzheimera. Oczywiście nie zawsze wszystkie objawy muszą wystąpić, jest to kwestia indywidualna.

4. Jak łagodzić objawy, jakie leczenie stosować?
Zanim zostanie wdrożone leczenie, należy pamiętać, że menopauza jest procesem fizjologicznym, przez który przechodzi każda kobieta. Leczenie hormonalne niesie ze sobą ryzyko działań niepożądanych, o których musi pamiętać przede wszystkim lekarz, a pacjentka powinna zostać o nich dokładnie poinformowana. Włączenie leczenia jest możliwe po wykluczeniu wszystkich przeciwwskazań ocenianych indywidualnie u każdej kobiety. Do rozpoczęcia leczenia skłania przede wszystkim obecność dolegliwości znacznie pogarszających jakość życia kobiety. Wśród dostępnych metod najczęściej stosowana jest hormonalna terapia zastępcza, która polega na suplementacji hormonów płciowych (estrogeny, progesteron) w odpowiednich dawkach i schematach dobieranych indywidualnie.
W celu złagodzenia dokuczliwych objawów można także stosować sposoby domowe, które polegają głównie na wykorzystywaniu właściwości leczniczych ziół. Pomocne mogą być soja, kozłek lekarski, wiesiołek dwuletni, szałwia, czerwona koniczyna czy rumianek. Niewątpliwą zaletą preparatów ziołowych jest ich dostępność. W sytuacji gdy dominującym objawem jest depresja, zaburzenia nastroju czy uderzenia gorąca dość dobre efekty uzyskuje się po zastosowaniu leków antydepresyjnych.