Czy potrzebna jest pisemna zgoda przed pobraniem badania w kierunku HIV?

Mimo faktu, iż zakażenie HIV znane jest w Polsce od niemal 40 lat, problematyka zgody pacjenta na diagnostykę w kierunku tej choroby nadal budzi liczne kontrowersje. Początkowo panowało przekonanie, iż samo przeprowadzenie badania stanowi przejaw stygmatyzacji jednostki mu się poddającej. Dlatego też zakładano konieczność poinformowania pacjenta oraz wyrażenia przez niego zgody, najlepiej pisemnej, w każdym przypadku takich planów. Obecnie jednak obowiązuje stanowisko, iż badanie w kierunku zakażenia HIV nie jest ani badaniem stygmatyzującym, ani wysokospecjalistycznym, ani w żadnym stopniu odmiennym od np. badań w kierunku zakażenia HCV czy HBV, i nie powinno być wyróżniane koniecznością wyrażenia na nie zgody w formie pisemnej. Oczywiście, zarówno według zapisów Ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, jak i Ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, pacjent ma prawo do wyrażenia zgody na udzielenie określonych świadczeń zdrowotnych lub odmowy takiej zgody, a lekarz może przeprowadzić badanie dopiero po jej uzyskaniu. Zapis ten dotyczy wszystkich procedur lub interwencji, jakim poddawany jest chory, zarówno tych o charakterze terapeutycznym, jak i diagnostycznym. Jednocześnie w wyżej wymienionych aktach prawnych przyjęto, iż zgoda oraz sprzeciw mogą być wyrażone ustnie albo przez takie zachowanie pacjenta, które w sposób niebudzący wątpliwości wskazuje na wolę poddania się czynnościom proponowanym przez lekarza, albo brak takiej woli. W praktyce oznacza to brak konieczności uzyskania zgody dodatkowej na poszczególne badania, w tym także badanie w kierunku zakażenia HIV. W efekcie, opierając się na stanie prawnym oraz aktualnych rekomendacjach, należy przyjąć, iż w sytuacji, gdy test na obecność wirusa HIV jest elementem diagnostyki niedoborów odporności lub stanów mogących mieć związek z zakażeniem, traktuje się go jako postępowanie rutynowe, i za wystarczającą uznaje się w takiej sytuacji zgodę konkludentną. Należy jednak przypomnieć, iż wykonywanie testu w kierunku zakażenia HIV nie może być warunkiem, od którego uzależnia się prowadzenie dalszych badań i zabiegów lekarskich – takie działanie określane jest mianem „podstępnego testowania” i jest prawnie niedopuszczalne. 

1.Zalecenia PTN AIDS 2023. 

2.Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz.U.2023.1516). 

3.Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz.U.2023.1545).