Artykuł
Kalendarz szczepień dorosłych
02.11.2022
Głównym objawem krztuśca jest przewlekający się kaszel, który zwykle jest bardzo intensywny, ma charakter napadowy i przebiega z towarzyszącą dusznością, zanoszeniem się oraz świstem wdechowym, określanym jako pianie. Napady kaszlu mogą też kończyć się wymiotami. Za objawy choroby odpowiadają liczne toksyny wytwarzane przez pałeczkę krztuśca, zbudowaną – jak oszacowano – z 3121 białek, z których wiele wykazuje właściwości biologiczne lub antygenowe.
Kolejną możliwą przyczyną wzrostu zachorowań wśród niemowląt jest niższe stężenie swoistych przeciwciał przeciwko krztuścowi przekazywanych przez matki noworodkom i tym samym słabsza odporność bierna. W przypadku najmniejszych dzieci, które nie mogą jeszcze zostać zaszczepione, ochrona przed zakażeniem zależy od odporności populacyjnej oraz odporności biernej, czyli przeciwciał przekazanych przez matkę. Zmniejszona poszczepienna odporność matki zwiększa ryzyko zakażenia wśród pacjentów w najmłodszej grupie wiekowej, która nie otrzymała jeszcze przynajmniej 2 dawek szczepionki.
W końcu przyczyną zwiększenia liczby zachorowań na krztusiec może być presja selekcyjna wywierana przez powszechne szczepienia na pałeczki krztuśca, które zmieniają swoje antygeny oraz zwiększają wytwarzanie toksyny krztuścowej.
Wszystkie wymienione czynniki sprawiają, że liczba zgłaszanych przypadków krztuśca zwiększyła się w porównaniu z sytuacją epidemiologiczną w latach 70. oraz 80. XX wieku.
Leki przeciwdrobnoustrojowe podawane w leczeniu krztuśca można zastosować również do chemioprofilaktyki. Profilaktykę poekspozycyjną należy wdrożyć niezwłocznie u każdej osoby z bliskiego otoczenia chorego, nie później niż w ciągu 21 dni po narażeniu. Za narażone uznajemy: osoby, które miały bezpośredni kontakt z chorym lub z jego wydzielinami z dróg oddechowych, oraz osoby przebywające w tym samym zamkniętym pomieszczeniu, w bliskiej odległości od zakażonego, przez co najmniej godzinę. Profilaktykę poekspozycyjną powinno się wdrożyć niezależnie od przebytych szczepień czy przechorowania krztuśca w przeszłości, gdyż zarówno naturalna odporność, jak i odporność poszczepienna zanikają z czasem. Szczególną korzyść z profilaktyki poekspozycyjnej mogą odnieść pacjenci narażeni na ciężki przebieg krztuśca: niemowlęta, kobiety w ciąży, osoby z niedoborami odporności oraz pacjenci z przewlekłymi chorobami płuc, np. POChP, astmą oskrzelową czy mukowiscydozą. Warto pamiętać, że antybiotyki podane już w okresie pełnoobjawowym nie wpływają na przebieg choroby, choć prowadzą do wyjałowienia dróg oddechowych z pałeczek krztuśca i likwidują zaraźliwość. Najskuteczniejszym sposobem eliminacji pałeczek krztuśca z dróg oddechowych jest zastosowanie azytromycyny w pojedynczej dawce dobowej 10 mg/kg przez 3 dni lub klarytromycyny podawanej przez 7 dni. Można również zalecić trimetoprim z sulfametoksazolem, czyli kotrimoksazol, przez 7 dni. Ciężko chorzy mogą wymagać hospitalizacji w celu wdrożenia terapii podtrzymujących, takich jak nawadnianie dożylne czy podawanie tlenu. W najcięższych przypadkach konieczne jest przyjęcie na oddział intensywnej terapii. Napadowy kaszel mogą złagodzić kortykosteroidy lub salbutamol stosowane wziewnie, aczkolwiek dowody kliniczne na ich skuteczność są słabe.
Krztusiec jest starą chorobą, która wciąż nam towarzyszy, a nawet powróciła w ostatnich latach. Wzrost zapadalności tłumaczymy przede wszystkim jej atypowym przebiegiem wśród dorosłych szczepionych w dzieciństwie, którzy stanowią źródło zakażenia dla pozostałej części populacji. Kolejną przyczyną obserwowanego wzrostu liczby zgłaszanych przypadków krztuśca są paradoksalnie trudności z rozpoznaniem choroby, które sprawiają, że właściwa diagnoza stawiana jest późno, a kaszlący pacjent roznosi chorobę w swoim środowisku. W obecnej sytuacji epidemiologicznej konieczne jest regularne stosowanie dawek przypominających szczepionki w wieku 5 lat (DTaP), a następnie u nastolatków w 14 i 19 roku życia (dTap). Ponadto szczepieniami powinni zostać objęci pracownicy ochrony zdrowia, zwłaszcza ci mający kontakt z niemowlętami i ciężarnymi. Zdecydowanie największe korzyści jednak przynosi szczepienie kobiet w ciąży, gdyż chroni podwójnie noworodki i niemowlęta, które nie otrzymały jeszcze 2 dawek szczepienia, stanowią one grupę ryzyka najbardziej podatną na ciężki przebieg krztuśca i rozwój groźnych dla życia powikłań. Szczepienie ciężarnych, zapobiegając zachorowaniom matek, nie tylko zapewnia ochronę kokonową, lecz także pozwala uzyskać uodpornienie bierne przez transfer wyższego miana swoistych przeciwciał.
