Artykuł
Odpowiedź immunologiczna, skuteczność i działania niepożądane – porównanie szczepionek całokomórkowych i bezkomórkowych przeciwko krztuścowi
19.10.2022
Cennym historycznie przykładem skuteczności szczepień wobec opanowania ciężkiej sytuacji epidemiologicznej jest eradykacja ospy prawdziwej ogłoszona przez Światową Organizację Zdrowia (WHO – World Health Organization) w 1980 r. Wprowadzenie kalendarza szczepień u dzieci wpłynęło na kontrolę chorób zakaźnych wieku dziecięcego − eliminację poliomyelitis, a także ograniczenie zapadalności i śmiertelności z powodu innych chorób, którym można zapobiegać dzięki szczepieniom, takich jak odra, różyczyka, krztusiec, tężec, zakażenia wywołane przez Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae, rotawirusy i wiele innych1.
Europę cechuje populacja starzejąca się. Pozytywne skutki szczepień ochronnych dorosłych wykraczają poza korzyści indywidualne (zapobieganie chorobie i jej następstwom zdrowotnym)2. Zaszczepione społeczeństwo to m.in. zapewniona ochrona innych osób, w tym tych, które same w związku z przeciwwskazaniami nie mogą otrzymać szczepienia, czyli przede wszystkim noworodków i niemowląt (strategia kokonowa). Ponadto szczepienia przyczyniają sią do zmniejszenia kosztów leczenia powikłań oraz kosztów społecznych związanych z potencjalną nieobecnością w pracy spowodowaną chorobą1. Grypa, krztusiec i inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP) to przykłady chorób zakaźnych, którym można zapobiegać wśród osób >50 r.ż. za pomocą skutecznych szczepionek, chroniąc je tym samym przed znacznym obciążeniem indywidualnym i ekonomicznym. Corocznie w Stanach Zjednoczonych (USA) rozpoznaje się od 8 do 10 milionów przypadków tych chorób zakaźnych, a nakłady finansowe związane z ich leczeniem wynoszą 6,9-34,9 miliardów dolarów3,4. Bardzo ciekawe badanie, które jednoznacznie wskazało na korzyści ze szczepień dorosłych, przeprowadzili Carrico i wsp. w 2021 r.5 Celem tego badania była analiza kosztów i korzyści ze szczepień przeciwko grypie, krztuścowi, półpaścowi i chorobie pneumokokowej wśród dorosłych w USA. Badacze zastosowali populacyjny, ustrukturyzowany model ekonomiczny dla osób dorosłych >50 r.ż., biorąc pod uwagę starzenie się populacji i określając stosunek korzyści do kosztów (BCR − benefit-cost ratio). Autorzy badania przewidują, że w ciągu 30 lat szczepienia dorosłych w USA zapobiegną 65 milionom zachorowań, a nieponiesione koszty na ich leczenie przewyższą koszty szczepień o ok. 49 miliardów dolarów (USD). Natomiast dzięki intensyfikacji szczepień można by uniknąć aż 33 milionów zachorowań więcej, co przyniosłoby dodatkowe 13 miliardów dolarów oszczędności kosztów społecznych. Badacze podkreślają ekonomiczną wartość programów szczepień dla osób starszych w USA i udowadniają, że wysiłki na rzecz dalszego zwiększenia zasięgu szczepień są ekonomicznie zasadne5.
Kalendarz szczepień ochronnych w Polsce jest kojarzony przede wszystkim z immunizacją niemowląt i dzieci. Należy jednak pamiętać, że pewne grupy dorosłych są szczególnie narażone na choroby zakaźnie, co wiąże się z wykonywanym zawodem, podeszłym wiekiem, stylem życia, podróżami lub ze współistniejącymi chorobami przewlekłymi. Te grupy osób dorosłych, które powinny być szczepione, uwzględnia również polski Program Szczepień Ochronnych (PSO). Niestety, aktualnie większość szczepień dorosłych jest realizowana w ramach szczepień zalecanych, płatnych. Jedynie szczepienia pracownicze są finansowane w całości przez pracodawców, z wyjątkiem tych przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZWB) wśród pracowników wykonujących zawody medyczne, które są finansowane ze środków publicznych. Zwiększona dostępność szczepień wśród dorosłych ma miejsce dzięki programom samorządowym (np. szczepienia seniorów przeciw grypie, pneumokokom) oraz zapewnianiu całkowitej lub częściowej refundacji wybranych szczepionek − przeciw grypie, pneumokokom, wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV − human papilloma virus).
W Polsce szczepienia refundowane ze środków budżetowych obejmują osoby do 19 r.ż. Ostatnią szczepionką (trzecią dawką przypominającą) w PSO dzieci i młodzieży jest szczepionka przeciwko tężcowi i błonicy (Td). Najnowszy PSO na 2022 r. składa się z 4 części. Część I dotyczy szczepień obowiązkowych dzieci i młodzieży z podziałem na wiek i kalendarz szczepień. Część II obejmuje szczepienia zalecane. Część III zawiera informacje uzupełniające odnośnie do zasad szczepień przeciw wybranym chorobom zakaźnym. Ostatnia, IV część, jest poświęcona ogólnym zasadom przeprowadzania i organizacji szczepień6.
Osobom dorosłym zalecane są następujące szczepienia7:
Grypa często jest niesłusznie bagatelizowana jako choroba rzadka lub łagodna. Aktualne dane epidemiologiczne dotyczące grypy w Polsce przedstawia rycina 1.
Do grup wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu grypy zalicza się kobiety ciężarne, dzieci, osoby starsze oraz chorujące przewlekle8. Jednym z najczęściej występujących powikłań pogrypowych jest wtórne zakażenie bakteryjne spowodowane przez dwoinkę zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae). Nadkażenie pneumokokowe przyczynia się do pogarszania rokowania i wzrostu śmiertelności w przebiegu infekcji spowodowanej wirusem grypy8,9. Powikłania grypy prezentuje tabela 1.
Szczepienie przeciwko grypie jest najbardziej opłacalną formą prewencji8,10. W metaanalizie 20 badań kohortowych skuteczność szczepionki wynosiła 50% w przypadku zapobiegania hospitalizacji i 68% w zapobieganiu śmierci11. Jak wynika z raportów Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Instytutu Badawczego (NIZP PZH − PIB), odsetek wyszczepialności przeciwko grypie wśród populacji polskiej w ostatnich latach wynosił ok. 5% (w sezonie 2019/2020: 4,12%, w sezonie 2020/2021: 3,8%, w sezonie 2021/2022: 7%)12. Natomiast na podstawie realizowanych recept odsetek wyszczepialności polskiej populacji w sezonie 2021/2022 został oceniony na 7%. (ryc. 2)13. Tradycyjnie od wielu lat w Polsce najchętniej przeciw grypie szczepią się seniorzy (ryc. 3), ale uzyskiwane wskaźniki wyszczepialności znajdują się znacznie poniżej wartości wskazywanych i oczekiwanych przez WHO (75%).
