Artykuł
Kalendarz szczepień dorosłych
02.11.2022
Przygotowania do zajścia w ciążę obejmują m.in. kontrolę ginekologiczną i stomatologiczną, odpowiednią dietę i aktywność fizyczną, rezygnację z używek, dodatkową suplementację wybranych witamin oraz szczepienia. Każda kobieta planująca ciążę powinna sprawdzić swój status immunologiczny. Odporność poszczepienna nabyta w dzieciństwie często nie wystarcza na całe dorosłe życie – część chorób zakaźnych wymaga podania dawek przypominających. Zapotrzebowanie na szczepienia u osób dorosłych wynika z różnych względów, np. epidemiologicznych, ponieważ niektóre zakażenia mają bardzo ciężki przebieg u osób dorosłych. Takie zapotrzebowanie stwarzają również niektóre specjalne stany kliniczne, w tym właśnie ciąża. Poza tym nie wszyscy przechorowują choroby wieku dziecięcego, a tym samym nie nabywają odporności na nie. Kobieta w ciąży wymaga szczególnej ochrony – jako profilaktyki swojego zdrowia oraz zdrowia swojego dziecka.
Przygotowania do zajścia w ciążę obejmują m.in. kontrolę ginekologiczną i stomatologiczną, odpowiednią dietę i aktywność fizyczną, rezygnację z używek, dodatkową suplementację wybranych witamin oraz szczepienia. Każda kobieta planująca ciążę powinna sprawdzić swój status immunologiczny. Odporność poszczepienna nabyta w dzieciństwie często nie wystarcza na całe dorosłe życie – część chorób zakaźnych wymaga podania dawek przypominających. Zapotrzebowanie na szczepienia u osób dorosłych wynika z różnych względów, np. epidemiologicznych, ponieważ niektóre zakażenia mają bardzo ciężki przebieg u osób dorosłych. Takie zapotrzebowanie stwarzają również niektóre specjalne stany kliniczne, w tym właśnie ciąża. Poza tym nie wszyscy przechorowują choroby wieku dziecięcego, a tym samym nie nabywają odporności na nie. Kobieta w ciąży wymaga szczególnej ochrony – jako profilaktyki swojego zdrowia oraz zdrowia swojego dziecka.
dr n. med. Magdalena Witak-Jędra
Ciąża to dla kobiety (i ogólnie dla przyszłych rodziców) wyjątkowy czas. Czas, kiedy kobieta musi zadbać o zdrowie i bezpieczeństwo nie tylko własne, ale także rozwijającego się dziecka. Świadomie podjęta decyzja o macierzyństwie oraz odpowiednie przygotowanie do ciąży zwiększają szansę na zapłodnienie oraz minimalizują ryzyko ewentualnych powikłań w trakcie ciąży i problemów zdrowotnych dziecka. Właściwe przygotowanie pozwoli kobiecie zdrowiej przejść przez okres ciąży, a po porodzie – łatwiej odzyskać formę.
Przygotowania do zajścia w ciążę obejmują m.in. kontrolę ginekologiczną i stomatologiczną, odpowiednią dietę i aktywność fizyczną, rezygnację z używek, dodatkową suplementację wybranych witamin oraz szczepienia. Każda kobieta planująca ciążę powinna sprawdzić swój status immunologiczny. Odporność poszczepienna nabyta w dzieciństwie często nie wystarcza na całe dorosłe życie – część chorób zakaźnych wymaga podania dawek przypominających. Zapotrzebowanie na szczepienia u osób dorosłych wynika z różnych względów, np. epidemiologicznych, ponieważ niektóre zakażenia mają bardzo ciężki przebieg u osób dorosłych. Takie zapotrzebowanie stwarzają również niektóre specjalne stany kliniczne, w tym właśnie ciąża. Poza tym nie wszyscy przechorowują choroby wieku dziecięcego, a tym samym nie nabywają odporności na nie. Kobieta w ciąży wymaga szczególnej ochrony – jako profilaktyki swojego zdrowia oraz zdrowia swojego dziecka.
Szczepienia zalecane przed ciążą:
Na podstawie dokumentacji medycznej przebytych chorób zakaźnych oraz historii szczepień każda kobieta planująca ciążę powinna sprawdzić swój potencjalny status odporności przeciw chorobom zakaźnym2. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS) rodzą najczęściej kobiety w wieku 25-29 lat i 30-34 lat, ale jednocześnie wzrasta dzietność kobiet w starszych grupach wiekowych3. Tak zróżnicowany wiek matek sprawia, że inne są potrzeby kobiet rodzących w wieku 20-30 lat, a inne rodzących w wieku 35 lat i więcej. Ma to związek ze zmieniającym się w ciągu lat kalendarzem szczepień, dostępnością do różnych szczepionek oraz zmieniającą się odpornością zależnie od czasu, jaki upłynął od szczepienia. Dlatego aby dostosować do pacjentki zalecenia dotyczące szczepień ochronnych, należy je indywidualizować. Jeżeli kobieta nie miała zrealizowanych w pełni szczepień obowiązkowych, to trzeba je uzupełnić – w każdym wieku.
Do szczepionek zalecanych u kobiet planujących ciążę należą szczepionka przeciw ospie wietrznej oraz szczepionka przeciw odrze, śwince i różyczce. Są to szczepionki żywe, których podawanie w ciąży jest bezwzględnie przeciwwskazane, zatem nie można ich uzupełnić później.
Ospa wietrzna, jedna z najbardziej zaraźliwych chorób zakaźnych, jest spowodowana pierwotną infekcją wirusem ospy wietrznej i półpaśca (VZV – varicella-zoster virus). Ryzyko zachorowania po kontakcie bezpośrednim ocenia się na 80-90%.
Pierwotna infekcja VZV u dorosłych zdarza się znacznie rzadziej niż u dzieci (około 5% kobiet w wieku rozrodczym jest wrażliwych za zakażenie), jednak jeśli choroba wystąpi u ciężarnej, może doprowadzić do powikłań zarówno u matki, jak i płodu. Zakażenie pierwotne VZV u ciężarnych niesie ze sobą wyższe ryzyko powikłań (zapalenia mózgu, płuc, wątroby, ciężkiego przebiegu oraz zgonu) niż w populacji ogólnej, szczególnie jeśli choroba rozwinie się w III trymestrze ciąży. Ryzyko zgonu w przebiegu ospowego zapalenia płuc szacuje się obecnie na 11%, natomiast w przeszłości, przed wprowadzeniem leczenia przeciwwirusowego i przeciwbakteryjnego, sięgało 45%.
Ospa wietrzna u kobiety między 3 a 28 tygodniem ciąży może prowadzić do zespołu ospy wrodzonej (FVS – fetal varicella syndrome), który da się rozpoznać w badaniu ultrasonograficznym między 16 a 20 tygodniem ciąży (Hbd) na podstawie zmian w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN), zniekształceń kończyn i zaburzeń wzrastania wewnątrzmacicznego. W przypadku FVS śmiertelność wynosi do 25% w 1 miesiącu życia dziecka. Ryzyko embriopatii ospowej jest niskie: 0,7% w I trymestrze oraz 2%, jeśli do zakażenia doszło w II trymestrze ciąży. Największe ryzyko dla noworodka niesie zachorowanie w okresie okołoporodowym, tj. od 5 dni przed porodem do 2 dni po porodzie. W tej sytuacji znacznie wzrasta ryzyko sepsy VZV i zagrożenia życia noworodka4,5. Dlatego tak istotne jest, aby kobietom planującym ciążę, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie były na nią szczepione, zalecić szczepienie przeciw ospie wietrznej.
Zgodnie z aktualnymi zapisami w polskim Programie Szczepień Ochronnych (PSO) szczepienie przeciw ospie wietrzej jest zalecane u kobiet seronegatywnych planujących ciążę6. Jako szczepienie zalecane nie jest refundowane, koszty ponosi pacjent. Szczepionkę przeciw ospie wietrznej podaje się w schemacie dwudawkowym w odstępie nie krótszym niż 6 tygodni. Decyzję o zajściu w ciążę należy wówczas odroczyć na miesiąc od zaszczepienia. Szczepionka jest przeciwwskazana w ciąży, jednak nie udokumentowano przypadków uszkodzenia płodu po jej podaniu ciężarnym. Również omyłkowe zaszczepienie kobiety w ciąży nie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wad wrodzonych u płodu ani nie jest wskazaniem do terminacji ciąży7.
Odra to wysoce zaraźliwa choroba wirusowa. Jedynym źródłem zakażenia jest chory człowiek. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową oraz przez bezpośredni kontakt z wydzieliną jamy nosowo-gardłowej. Jeden chory może zarazić 12-18 osób wrażliwych na zakażenie, które wcześniej nie chorowały ani nie były szczepione. Ryzyko zachorowania osoby nieuodpornionej po kontakcie z chorym na odrę szacuje się na 90-95%.
Odra w okresie ciąży niesie ryzyko zarówno dla matki, jak i płodu. Przechorowanie odry przez ciężarną może spowodować u dziecka m.in. uszkodzenie narządu słuchu, zaburzenia mowy czy niedobór hormonu wzrostu. Powikłania odry można podzielić na 3 grupy w zależności od tego, który układ został zajęty: oddechowy, nerwowy czy pokarmowy. Powikłania występują u około 30% chorych, większość u dzieci do 5 r.ż. oraz u dorosłych >20 r.ż. Najgroźniejszym powikłaniem jest podostre stwardniające zapalenie mózgu (SSPE – subacute sclerosing panencephalitis): rzadka, postępująca choroba demielinizacyjna związana z niepermisywnym zapaleniem mózgu wywołanym przez wirusa odry. Większość pacjentów przechorowała odrę przed 2 r.ż.8. Aktualnie nie jest dostępne specyficzne leczenie przeciwwirusowe przeciwko odrze, dlatego najlepszą formę ochrony stanowi szczepionka, a zaszczepienie kobiety planującej ciążę – w kontekście najgroźniejszych powikłań występujących u najmłodszych – będzie strategią szczepień kokonowych.
W Polsce obowiązkowe szczepienia przeciw odrze zostały wprowadzone w 1975 r. Obowiązywała wówczas jedna dawka szczepionki. W 2004 r. wdrożono schemat dwudawkowy z wykorzystaniem preparatu MMR. Jeśli kobieta planująca ciążę nie była szczepiona, nie chorowała na odrę lub nie jest pewna, czy chorowała, należy zalecić szczepienie. Aktualnie w Polsce dostępne są szczepionki skojarzone przeciw odrze, śwince i różyczce.
Nagminne zapalenie ślinianek przyusznych (świnka) jest ostrym zakażeniem wirusowym, którego najczęstszymi objawami są obrzęk i bolesność jednej lub obu ślinianek przyusznych. Możliwe jest również zajęcie ślinianek podżuchwowych i/lub podjęzykowych, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, trzustki i jąder8. U 15-30% zakażonych choroba przebiega bezobjawowo. Powikłania świnki częściej występują u osób dorosłych niż u dzieci. Zakażenie wirusem świnki jest najbardziej niebezpieczne w I trymestrze ciąży, ponieważ wiąże się ze zwiększonym ryzykiem samoistnych poronień. Natomiast w II i III trymestrze choroba ma zazwyczaj łagodny przebieg, ponadto nie wykazano związku między zakażeniem a przedwczesnym porodem czy występowaniem wad wrodzonych.
