Pierwszy ząbek, pierwsza wizyta - dlaczego nie warto zwlekać?

W związku z wciąż utrzymującymi się wysokimi wskaźnikami próchnicy wśród najmłodszych pacjentów konieczna jest większa uwaga skierowana na wczesną profilaktykę. Zgodnie z badaniem z 2016 roku, jedynie 23% pięciolatków miało zęby wolne od próchnicy. To alarmujący wynik, który powinien skłonić nas do intensywniejszych działań już od narodzenia dziecka. 

Coraz częściej do gabinetów stomatologicznych trafiają kobiety w ciąży, skierowane przez ginekologów. To pierwszy moment, w którym jako dentyści możemy rozpocząć profilaktykę. Warto w rozmowie z przyszłą mamą poruszyć temat higieny jamy ustnej noworodka, czyli przecierania bezzębnej jamy ustnej gazikiem nawiniętym na palec, nasączonym letnią solą fizjologiczną, minimum dwa razy dziennie. Szczególny nacisk należy położyć na konieczność odbycia pierwszej wizyty stomatologicznej zaraz po pojawieniu się pierwszego zęba, jednak nie później niż do ukończenia 12. miesiąca życia. Kolejne wizyty powinny odbywać się co 4–5 miesięcy. 

Pierwsza wizyta adaptacyjna ma na celu zapoznanie dziecka z gabinetem dentystycznym. W miarę możliwości warto pokazać małemu pacjentowi podstawowy sprzęt używany podczas badania i leczenia. Posługujmy się zdrobnieniami, nawiązujmy do ulubionych bajek dziecka. Jeśli tylko wyrazi chęć, pozwólmy mu obejrzeć lusterko czy pęsetę, pokażmy dmuchawkę, czy turbinę. Wizyta powinna być przeprowadzona w atmosferze zabawy i życzliwości. 

Podczas tej wizyty, jeżeli dziecko będzie współpracowało, należy zbadać jego jamę ustną. Konieczna jest ocena obecności zębów, kontrola wałów dziąsłowych oraz przyczepów wędzidełek języka, wargi górnej oraz dolnej. Istotne jest również sprawdzenie toru oddychania oraz typu połykania. W przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości należy wdrożyć odpowiednie leczenie. Jednak najważniejszym elementem wizyty adaptacyjnej jest edukacja rodziców. 

To właśnie w tym momencie przeprowadzamy szczegółowy instruktaż higieny jamy ustnej dostosowany do wieku dziecka. 

Dla dzieci do 2. roku życia zalecamy szczoteczkę z małą główką i średniej twardości włosiem, stosowaną dwa razy dziennie z pastą do zębów zawierającą 1000 ppm fluoru w ilości odpowiadającej ziarenka ryżu. 

U dzieci do 6. roku życia zwiększamy ilość pasty do wielkości ziarnka grochu, a w przypadku wysokiego ryzyka próchnicy wprowadzamy pastę z 1450 ppm fluoru. 

Powyżej 6. roku życia stosujemy już pastę z 1450 ppm na całą długość włosia szczoteczki. 

Rodziców należy uczulić, że szczotkowanie zębów powinno być wykonywane przez nich aż do momentu, gdy dziecko potrafi samodzielnie i estetycznie się podpisać, czyli zazwyczaj do około 8. roku życia. Warto przy tym wytłumaczyć, że rozwijająca się ręka dziecka nie jest jeszcze w stanie prawidłowo wykonać ruchów oczyszczających zęby, nawet przy stosowaniu techniki Fonesa. 

W przypadku dzieci karmionych nocą, które posiadają już zęby, szczotkowanie powinno odbywać się także po posiłku w nocy, ale z użyciem pasty bez fluoru. Jeśli pojawiają się wątpliwości rodziców dotyczące stosowania pasty z fluorem, należy je rozwiać, odwołując się do aktualnych danych naukowych. Podkreślmy, że ilość fluoru, przy ścisłym przestrzeganiu zaleceń, nie szkodzi dziecku, ponieważ zalecenia uzależnione są również od zdolności do wypluwania nadmiaru pasty.

Kolejnym ważnym aspektem jest omówienie stosowania smoczka. Zalecamy, aby jego kształt był symetryczny, o wąskiej części przy podstawie, umożliwiający domykanie buzi. Bardzo ważne jest dopasowanie smoczka do wieku dziecka oraz jego regularna wymiana i odpowiednia higiena. Należy uczulić rodziców, by nie oblizywali smoczka ani nie maczali go w słodkich napojach - w ten sposób przenoszone są bakterie z jamy ustnej dorosłego do jamy ustnej dziecka. Najlepszym momentem na odstawienie smoczka jest ukończenie 12. miesiąca życia, co ogranicza ryzyko rozwoju wad ortodontycznych. Warto też podkreślić, że każde dziecko do 12. roku życia powinno odbyć profilaktyczną wizytę u ortodonty w celu oceny zgryzu. 

Ostatnim, choć nie mniej ważnym punktem, jest omówienie nawyków żywieniowych dziecka. Należy kontrolować ilość spożywanego cukru, uczulać rodziców na unikanie podjadania między posiłkami, szczególnie przekąsek obklejających zęby, takich jak chrupki kukurydziane. Kluczowe jest jak najwcześniejsze wprowadzenie pokarmów stałych i podawanie do picia wody zamiast soków czy kompotów. Szczególną uwagę należy zwrócić na tzw. wody owocowe, które wodą są jedynie z nazwy - w rzeczywistości zawierają dużą ilość cukru. 

Wizyty adaptacyjne i kontrolne służą nie tylko zapobieganiu rozwojowi próchnicy, ale również jej wczesnemu wykrywaniu. Jako lekarze musimy pamiętać o pułapkach, które czyhają na rodziców małych pacjentów i uczulać ich na nie. 

Głównym celem takich wizyt jest oswojenie dziecka z gabinetem, stworzenie atmosfery zaufania i bezpieczeństwa. Dzięki temu, w przypadku konieczności podjęcia leczenia, dziecko zareaguje spokojnie, a my, jako lekarze, będziemy mogli działać skutecznie i bezstresowo dla obu stron. 

Bibliografia 

1. Kaczmarek U, Jackowska T, Mielnik-Błaszczyk A, Jurczak A, Olczak-Kowalczyk D. Indywidualna profilaktyka fluorkowa u dzieci i młodzieży – rekomendacje polskich ekspertów. Nowa Stomatol. 2019;24(2):70–85. 

2. Olczak-Kowalczyk D, Mielczarek A, Jurczak A, Jackowska T, Mielnik-Błaszczyk A, Tuska-Szalbierz B, Kaczmarek U. Środki fluorkowe w zapobieganiu próchnicy zębów u dzieci i młodzieży – rekomendacje polskich ekspertów. Nowa Stomatol. 2022;27(2):35–59. 

3. Olczak-Kowalczyk D. Zalecenia dotyczące zdrowia jamy ustnej dzieci. Medica Manual. 2014;3(6):124–128. 

4. Szpringer-Nodzak M, Kuźmińska M. Zalecenia higieny jamy ustnej dla dzieci i młodzieży w zależności od wieku rozwojowego. Wyd. I. Warszawa: PZWL; 2010. 

5. Twetman S, Toumba KJ, Splieth C, Parnell C, van Loveren C, Aljafari A, Lygidakis NA. Guidelines on the use of fluoride for caries prevention in children: an updated EAPD policy document. Eur Arch Paediatr Dent. 2019;20:507–516. 

6. Brzostek T. Ocena choroby próchnicowej u dzieci w wieku 4–5 lat na podstawie piśmiennictwa i własnych badań klinicznych. Magazyn Stomatologiczny.