News
Najnowocześniejsze centrum stomatologiczne w kraju powstało w Gdańsku
15.12.2025
Dane z 2022 roku opublikowane na stronie NFZ wskazują, że już u prawie 50% dzieci w drugim roku życia, 60% dzieci w trzecim roku życia oraz u prawie wszystkich dzieci w wieku 6 lat występuje próchnica. Dane te są przerażające, dlatego bardzo istotne jest jak najwcześniejsze edukowanie rodziców małych pacjentów, aby zapobiegać tej chorobie i uchronić dzieci przed jej powikłaniami. Najistotniejszą informacją, jaką należy przekazać opiekunom, jest to, że tylko i wyłącznie systematyczna praca oraz konsekwencja w działaniu mogą uchronić ich pociechy przed próchnicą.
Pierwszym i podstawowym punktem podczas edukacji zdrowotnej, jakiego nie należy nigdy pomijać, jest wpływ diety na rozwój choroby. Zalecane jest przedstawienie konieczności ograniczenia cukrów w diecie pacjenta. I nie mówimy tu wyłącznie o słodyczach samych w sobie. Konieczne jest również zwrócenie uwagi na ukryte źródła cukru w diecie, takie jak wody smakowe czy soki.
Równie istotna jak dieta jest dbałość o higienę jamy ustnej. Regularne szczotkowanie zębów minimum dwa razy dziennie pastą z fluorem, w dawce i ilości dostosowanej do wieku pacjenta, stanowi podstawę profilaktyki próchnicy. Należy uczulić rodziców, że dziecko nie powinno samodzielnie myć zębów do momentu, w którym jest w stanie starannie się podpisać. Do tego czasu, czyli do około 8. roku życia, to opiekun ponosi odpowiedzialność za szczotkowanie. U dzieci nieco starszych lub chcących być bardziej samodzielnymi powinna następować regularna weryfikacja jakości mycia przez osobę dorosłą oraz jego ewentualna korekta. Osiągnięcie odpowiedniego wieku nie oznacza, że nadzór nad tą procedurą powinien zostać zniesiony. Rodzic w dalszym ciągu powinien kontrolować zarówno ilość pasty na szczoteczce, jak i jakość mycia. Istotną informacją jest również fakt, że po szczotkowaniu nie należy wypłukiwać resztek pasty wodą, a jedynie wypluć jej nadmiar.
Niestety w ostatnim czasie, głównie za sprawą informacji, które pacjenci mogą znaleźć w internecie, a które nie są w żaden sposób zweryfikowane ani poparte rzetelnymi badaniami naukowymi, główny środek stosowany w zapobieganiu próchnicy został okryty złą sławą. Mowa tu o fluorze. Aby zapewnić sobie dobrą pozycję w dyskusji z rodzicami pacjentów sceptycznie nastawionych do profilaktyki fluorkowej, konieczne jest posiadanie solidnej i ugruntowanej wiedzy w tym zakresie.
Fluor może być stosowany zarówno endogennie, jak i egzogennie. Obecnie preferowaną drogą jest fluoryzacja egzogenna, która zmniejsza ryzyko wystąpienia fluorozy zębów. Profilaktykę fluorkową można podzielić na domową oraz gabinetową. Najprostszą, a zarazem bardzo skuteczną przy zachowaniu systematyczności, metodą jest podaż fluoru w paście do zębów. Pastę z fluorem należy stosować już od momentu pojawienia się pierwszego zęba w jamie ustnej dziecka. Do 3. roku życia zalecana jest ilość odpowiadająca ziarnu ryżu, dwa razy dziennie, w stężeniu 1000 ppm F. Od 3. do 6. roku życia należy zwiększyć ilość pasty do wielkości ziarna grochu, natomiast po 6. roku życia zarówno jej ilość (1–2 cm na szczoteczce), jak i stężenie do 1450 ppm F.
Płukanki zawierające fluor powinny być ze względów bezpieczeństwa stosowane wyłącznie u dzieci powyżej 6. roku życia, które potrafią prawidłowo płukać jamę ustną, oraz zawsze pod nadzorem osoby dorosłej. Szczególnie zaleca się ich stosowanie u pacjentów leczonych aparatami ortodontycznymi. Jednorazowa objętość płukanki powinna wynosić około 10 ml, natomiast częstotliwość stosowania zależna jest od stężenia fluoru: 100 ppm F dwa razy dziennie, 225 ppm F raz dziennie oraz 900 ppm F raz w tygodniu. Płukanie może odbywać się niezależnie od mycia zębów lub bezpośrednio po nim.
Profesjonalna profilaktyka fluorkowa stosowana jest u dzieci z umiarkowanym oraz wysokim ryzykiem próchnicy. W tym zakresie pacjentów dzieli się na grupy poniżej i powyżej 6. roku życia. U dzieci poniżej 6. roku życia nie zaleca się stosowania pianek i żeli fluorkowych, natomiast możliwe jest zastosowanie lakierów fluorkowych, które stanowią metodę szybką, łatwą i skuteczną. U pacjentów z umiarkowanym ryzykiem próchnicy zabiegi profilaktyczne należy przeprowadzać dwa razy w roku, natomiast przy wysokim ryzyku - cztery razy w roku.
Pojedyncze dawki lakieru fluorkowego o stężeniu 5% NaF wynoszą: u niemowląt 0,1 ml, po 1. roku życia 0,25 ml, 0,4 ml w okresie uzębienia mieszanego oraz 0,75 ml przy uzębieniu stałym. Po aplikacji lakieru nie należy płukać jamy ustnej ani spożywać posiłków przez 2 godziny, jak również szczotkować zębów. Zalecenia te oraz częstotliwość zabiegów dotyczą także dzieci powyżej 6. roku życia. W tej grupie wiekowej, oprócz lakierów fluorkowych, można zastosować również pianki i żele fluorkowe, co jest możliwe dzięki lepszej współpracy z pacjentem. Zabiegi te wykonuje się odpowiednio dwa razy w roku przy umiarkowanym ryzyku próchnicy oraz cztery razy w roku przy wysokim ryzyku.
Połączenie profilaktyki domowej i gabinetowej umożliwia wielokierunkowe działanie fluoru. Stosowanie niskich stężeń fluoru sprzyja jego wbudowywaniu się w strukturę szkliwa, co prowadzi do powstania bardziej odpornego na działanie kwasów fluorohydroksyapatytu oraz hamuje aktywność bakterii próchnicotwórczych. Z kolei wysokie stężenia fluoru umożliwiają tworzenie rezerwuarów CaF₂, które uwalniają jony fluorkowe w okresach spadku pH w jamie ustnej.
Na nas, lekarzach dentystach, spoczywa odpowiedzialność za edukację pacjentów i ich opiekunów w zakresie profilaktyki jamy ustnej dzieci. Rodzice natomiast odpowiadają za regularność i prawidłowość wykonywania zabiegów higienicznych w warunkach domowych. Przyjmując młodych pacjentów w gabinecie, powinniśmy zawsze brać pod uwagę możliwość zastosowania dodatkowej profilaktyki fluorkowej w przypadkach tego wymagających, w celu ochrony zdrowia jamy ustnej oraz poprawy sytuacji epidemiologicznej.
1. Jańczuk Z. (red.), Stomatologia zachowawcza z endodoncją, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.
2. Polskie Towarzystwo Stomatologii Dziecięcej, Wytyczne dotyczące indywidualnej profilaktyki fluorkowej u dzieci i młodzieży (PTSD_Wytyczne_na_temat_indywidualnej_profilaktyki_fluorkowej.pdf).
3. Narodowy Fundusz Zdrowia, Profilaktyka od najmłodszych lat – higiena jamy ustnej, dostęp online:
