Oparzenie jest uszkodzeniem tkanek, które powstaje w wyniku działania czynników parzących, np. wysokiej temperatury, energii elektrycznej lub środków chemicznych, i może obejmować skórę, tkankę podskórną oraz głębiej położone struktury. Zmianom lokalnym (martwicy oparzeniowej) towarzyszą proporcjonalne do rozległości i głębokości oparzenia zaburzenia ogólnoustrojowe (wstrząs oparzeniowy, choroba oparzeniowa). W pierwszej kolejności poszkodowanemu należy udzielić pierwszej pomocy oraz wstępnie zaopatrzyć ranę. Rana podlega następnie ocenie chirurgicznej i w zależności od głębokości oraz rozległości oparzenia wymaga chirurgicznego wycięcia martwicy oraz ewentualnie przeszczepienia skóry. Niniejsze opracowanie stanowi kompendium postępowania chirurgicznego w oparzeniach.

Pierwsza pomoc przy oparzeniach

Każdego roku w Polsce na szpitalne oddziały ratunkowe (SOR) lub do podstawowej opieki zdrowotnej zgłaszają się tysiące poszkodowanych z oparzeniami. Nie każde oparzenie jest wskazaniem do hospitalizacji, jednak według dostępnych danych¹ rocznie na oddziały kierowanych jest około 12 000 pacjentów, którzy wymagają m.in. zaplanowania i wdrożenia resuscytacji płynowej oraz chirurgicznego zaopatrzenia ran oparzeniowych. Szacuje się, że ponad połowa wszystkich oparzeń dotyczy dzieci, najczęściej między 2 a 4 rokiem życia. Każdego roku w Polsce z powodu ciężkich oparzeń umiera blisko 800 pacjentów. Oparzeni wymagają nie tylko zaopatrzenia chirurgicznego w ramach opieki na SOR-ze, oddziale chirurgii ogólnej lub skierowania do ośrodka specjalizującego się w leczeniu oparzeń (centrum leczenia oparzeń), lecz także rehabilitacji, by odzyskać sprawność i wrócić do pracy zawodowej.

Pacjent zgłaszający się do lekarza z powodu oparzenia w pierwszej kolejności wymaga: dokładnego zbadania i oceny stanu ogólnego (według schematu ABCDE zgodnie z Advanced Trauma Life Support [ATLS]), zabezpieczenia podstawowych czynności życiowych, a następnie systematycznej oceny odniesionych obrażeń^2,3 (postępowanie z oparzonym na miejscu zdarzenia, podczas transportu do szpitala oraz szczegółowe postępowanie na SOR-ze nie są przedmiotem niniejszego opracowania). Podstawowe pytania, jakie należy zadać pacjentowi i sobie, powinny dotyczyć:

• mechanizmu uszkodzenia i miejsca, w którym doszło do urazu
• czasu odniesienia obrażeń
• pierwszej pomocy: czy była udzielana, a jeśli tak, to w jaki sposób i przez jak długo była udzielana (np. chłodzenie wodą w przypadku oparzenia termicznego)
• innych obrażeń ciała towarzyszących oparzeniu
• zastosowanych opatrunków (szczególnie jeżeli pacjent zgłasza się po kilku dniach lub tygodniach od urazu)
• zastosowanej immunoprofilaktyki tężca (każde oparzenie należy traktować jako ranę mocno zanieczyszczoną, z którą wiąże się ryzyko zakażenia)
• dodatkowych schorzeń, na które leczy się pacjent, oraz przyjmowanych przez niego leków.