Lek. Dorota Mehrholz

Lek. Adrianna Opalska

Dr hab. med. Wioletta Barańska-Rybak, prof. nadzw. GUMed

Infekcje bakteryjne skóry to częsty problem w codziennej praktyce klinicznej. W przypadku gdy patogeny chorobotwórcze atakują zdrową skórę, mówi się o infekcji pierwotnej. Wtórne infekcje skóry zmienionej chorobowo nazywane są zliszajowaceniem (impetiginisatio).[1]

Na skórze bytuje wiele organizmów prokariotycznych będących w symbiozie z układem odpornościowym, które tworzą mikrobom skóry, dawniej zwany florą fizjologiczną skóry. W zależności od środowiska życia, predyspozycji genetycznych, a także obecności chorób skóry, skład mikrobiomu ulega zmianom i formuje się dynamicznie przez całe życie człowieka. Bakterie saprofityczne bytujące na skórze przez całe życie niezależnie od innych czynników nazywane są florą stałą, natomiast bytujące przejściowo – florą przejściową. W przypadkach osłabienia odporności oraz sprzyjających warunkach środowiska bakterie wchodzące w skład mikrobiomu mogą wywoływać zakażenia. Do zakażeń mogą również doprowadzać bakterie patogenne, które wnikają przez mikrourazy powstające na skórze uszkodzonej.[2] Leczenie zakażeń bakteryjnych można prowadzić poprzez stosowanie antybiotyków miejscowych lub też antybiotykoterapii ogólnoustrojowej z zastosowaniem miejscowych środków odkażających (ryc.1-2). Zalecane jest pobranie wymazu ze zmian skórnych, przy czym możliwe jest również zastosowanie antybiotykoterapii empirycznej.[3]

Ryc. 1. Pacjent 40-letni zgłosił się z powodu zmiany skórnej na udzie o charakterze zgrupowanych drobnych grudek oraz nadżerek otoczonych obwódką rumieniową. Zastosowano mupirocynę oraz mometazon w kremie dwa razy dziennie przez 7 dni, uzyskując ustąpienie zmian.

Ryc. 2. Pacjentka zgłosiła się z powodu nacieku zapalnego przy skrzydełku nosa. Zmianie skórnej towarzyszył silny ból oraz sączenie treści ropnej i surowiczej. Pobrano wydzielinę na badanie mikrobiologiczne, niemniej jednak najprawdopodobniej wskutek terapii empirycznej amoksycyliną z kwasem klawulanowym włączonej przez lekarza rodzinnego nie wyhodowano żadnych patogenów. Z uwagi na obraz kliniczny pacjentka była leczona cyprofloksacyną w dawce 2 x 500 mg przez 4 tygodnie i metronidazolem w dawce 2 x 500 mg przez 4 tygodnie, miejscowo zaś stosowała sól srebrową sulfatiazolu w kremie 1 x dziennie i 2-proc. detreomycynę 1 x dz.). Po miesiącu terapii zmiany ustąpiły całkowicie.

Liszajec zakaźny

To najczęstsza pierwotna bakteryjna choroba skóry. Objawy kliniczne liszajca zakaźnego to żółtozłociste zasychające strupy pokrywające płytką nadżerkę (ryc. 3). Najczęściej chorują dzieci. Choroba lokalizuje się głównie w obrębie twarzy, ale może występować w każdej lokalizacji. Najczęściej izolowanym patogenem z wykwitów skóry jest paciorkowiec ropny (Streptococcus pyogenes), stosunkowo często są to zakażenia mieszane gronkowcowo-paciorkowcowe, natomiast gronkowiec złocisty (Staphylococcus aureus) izolowany jest obecnie najrzadziej.[4]

Ryc. 3. Nadżerki pokryte złocistymi strupami o rozsianym układzie zlokalizowane na udzie. Zastosowano terapię empiryczną kremem z kwasem fusydynowym dwa razy dziennie przez 10 dni. Uzyskano całkowite ustąpienie zmian skórnych. (Zdjęcie dzięki uprzejmości lek. Joanny Dawickiej).

Atopowe zapalenie skóry

Dermatozą, w której wpływ mikrobiomu na stan skóry został najlepiej przebadany, jest atopowe zapalenie skóry. To najczęstsza dermatoza wieku dziecięcego charakteryzująca się uszkodzeniem bariery naskórkowej. Dodatkowo w skórze chorych na AZS stwierdzono obniżenie syntezy naturalnych peptydów przeciwdrobnoustrojowych, co czyni ją szczególnie podatną na infekcje bakteryjne. Nosicielstwo gronkowca złocistego jest stwierdzane u prawie wszystkich chorujących. Gronkowiec złocisty, gronkowiec skórny (Staphylococcus epidermidis) oraz Stenotrophomonas maltophilia nadmiernie kolonizują skórę, wypierając tym samym powszechnie występujące u osób zdrowych gatunki bakterii.[5]

W przypadku zaostrzenia AZS w okolicach skóry objętych wypryskiem atopowym (ryc. 4) stwierdza się cechy nadkażenia bakteryjnego. Najczęściej izolowanym patogenem chorobotwórczym okazuje się S. aureus. Zgodnie z przeprowadzonymi badaniami naukowymi najskuteczniejszą terapią okazuje się antybiotyk miejscowy połączony z miejscowym glikokortykosteroidem. Największą skuteczność wobec szczepów gronkowcowych wykazują mupirocyna i kwas fusydynowy. Z uwagi na rosnącą oporność szczepów bakteryjnych na antybiotyki nie zaleca się długotrwałego stosowania antybiotyków miejscowych w terapii AZS, gdyż trwała eradykacja patogenów chorobotwórczych jest niemożliwa.[5]

Ryc. 4. Nadkażenie bakteryjne wykwitów w przebiegu wyprysku atopowego u 10-letniej dziewczynki. Zastosowano miejscowo mupirocynę oraz pimekrolimus 2 razy dziennie przez 7 dni, uzyskując poprawę stanu skóry.

Wyprysk kontaktowy

Przewlekłą zapalną chorobą skóry, w której występuje zwiększone ryzyko nadkażenia bakteryjnego, jest wyprysk (eczema). Najczęstszą jego postacią jest kontaktowe zapalenie skóry na podłożu alergicznym lub wywołane czynnikami drażniącymi – z podrażnienia (ryc. 5). W przebiegu choroby dochodzi do zniszczenia naturalnej bariery naskórkowej. Powstają grudki wysiękowe i pęcherzyki.[1]. W okresie intensywnego sączenia ze zmian zalecane jest stosowanie okładów z taniny oraz preparatów glikokortykosteroidowych z antybiotykami (ryc. 6). Często konieczne jest włączenie antybiotykoterapii empirycznej o szerokim spektrum działania przeciwdrobnoustrojowego.[6]