dr n. med. Mirosława Kuchciak-Brancewicz

Łojotokowe zapalenie skóry (dermatitis seborrhoica, ŁZS) jest chorobą zapalną owłosionej skóry głowy, twarzy (typ ciemieniuchy) oraz okolic fałdów skórnych (typ wyprzeniowy), która pojawia się w 3-5 tygodniu życia i może trwać do 4 m.ż.

Wydzielanie łoju obserwuje się już w życiu płodowym. Łój jest składową mazi płodowej, która stanowi tarczę obronną noworodka w zakresie mechanicznym (ułatwia poród drogami naturalnymi) oraz immunologicznym (czynniki obrony komórkowej). Ilość wydzielanego łoju waha się w zależności od wieku. Jest ona duża u noworodków/najmłodszych niemowląt, toteż są one natłuszczone w sposób fizjologiczny. Znaczna część gruczołów łojowych zależnych od androgenów ciążowych matki zanika w pierwszych 2-3 miesiącach życia dziecka.

Mówiąc o wydzielaniu łoju, należy wspomnieć o jednostce włosowo-łojowej. Najwięcej łoju wydzielają gruczoły związane z włosami sztywnymi, a więc w obrębie owłosionej skóry głowy, łuków brwiowych, u podstawy rzęs oraz w obszarach, w których pojawi się owłosienie w okresie pokwitania (pod pachami i w okolicy anogenitalnej). Wydzielanie łoju zachodzi również w obrębie całego ciała, tam, gdzie znajdują się włosy meszkowe. Wyjątkiem są powierzchnie dłoniowe rąk i podeszwowe stóp (tu brak jest gruczołów łojowych).

W łojotokowym zapaleniu skóry typowe są zmiany, które mogą kojarzyć się ze znanymi choćby z kuchni tłuszczami (np. oliwą, która jest tłusta i żółtawa). To właśnie takich nawarstwień będziemy szukać na rumieniowym, zapalnie zmienionym podłożu (ponieważ jedną z klinicznych cech zapalenia jest zaczerwienienie, stwierdza się także wzmożone ucieplenie, obrzęk, ból/świąd). Jeśli chodzi o świąd, powszechnie kojarzy się on z drapaniem, przeczosami, nadżerkami i strupami. W przypadku łojotokowego zapalenia skóry wieku niemowlęcego jest jednak inaczej. Należy pamiętać, że niemowlę jest w stanie podrapać się w sposób celowy dopiero wtedy, gdy może przekroczyć linię pośrodkową ciała. Następuje to najwcześniej dopiero ok. 5-6 m.ż., czyli gdy dojrzeje odpowiednio układ nerwowy, a wraz z nim układ mięśniowy. Wcześniej, a więc w okresie noworodkowo-wczesnoniemowlęcym, świąd będzie objawiał się poprzez drażliwość, zaburzenia snu, niechęć do jedzenia oraz pocieranie plecami o przewijak.

Etiopatogeneza

Etiopatogeneza choroby nie jest do końca wyjaśniona. Uważa się, że przyczyną wzmożonej aktywności gruczołów łojowych są:

• podwyższone stężenie androgenów matki we krwi dziecka (pierwszy szczyt zachorowalności u dzieci – łojotokowe zapalenie wieku niemowlęcego)
• zbyt częste mycie i używanie agresywnych środków higieny, zwłaszcza w obszarach wyprzeniowych
• kolonizacja i namnażanie się na skórze Candida albicans – wspomniane drobnoustroje mają tendencję do namnażania się na skórze obfitującej w gruczoły łojowe o dużej aktywności i wywołują stan zapalny.

Lokalizacja zmian skórnych

Gruczoły łojowe są związane z włosami. Ich największe zagęszczenie występuje na owłosionej skórze głowy, na twarzy (czoło, łuki brwiowe, podstawa rzęs, nos, fałdy nosowo-wargowe – tzw. litera T), za uszami, w centralnej części klatki piersiowej z przodu i z tyłu (okolica mostkowa i międzyłopatkowa, tzw. rynny łojotokowe), pod pachami, w pachwinach, w bruździe międzypośladkowej i pępku. Z uwagi na to, że w okresie noworodkowym/niemowlęcym gruczoły łojowe są równomiernie rozmieszczone na skórze gładkiej, zmiany mogą być uogólnione.

Oś czasu a dermatoza

Pierwsze zmiany pojawiają się w okresie noworodkowo-niemowlęcym, zwykle między 3 a 5 tygodniem życia dziecka, i trwają 2-3 miesiące (ryc. 1-4).

Rycina 1. Oś czasu a łojotokowe zapalenie skóry¹

Rycina 2. Trzytygodniowy noworodek z łojotokowym zapaleniem skóry – rozległe zmiany w obrębie owłosionej skóry głowy, twarzy, okolicy pieluszkowej, na szyi, pod pachami – zlewne ogniska rumieniowe oraz rozsiane tarczki w obrębie tułowia i kończyn

Rycina 3. Czterotygodniowe niemowlę z łojotokowym zapaleniem skóry – ogniska rumieniowe żywoczerwone, lśniące w obrębie sromu i krocza, fałdów pachwinowych, fałdów pachowych i za uszami – ŁZS o typie wyprzeniowym (obecne pojedyncze tarczki łojotokowe rozsiane na skórze tułowia i twarzy, zlewające się w większe ognisko w okolicy czoła)

Rycina 4. Pięciotygodniowe niemowlę z łojotokowym zapaleniem skóry – żywoczerwone lśniące ogniska o typie wyprzeniowym ŁZS w obrębie szyi, pach i w okolicy pieluszkowej

Obraz kliniczny

Istnieją dwa typy łojotokowego zapalenia skóry u niemowląt: