Kapilaroskopia to mikroskopowa ocena naczyń włosowatych rzędu dystalnego, zlokalizowanych w wałach paznokciowych proksymalnych 8 palców rąk (zazwyczaj nie są badane kciuki). Jest ona badaniem przyżyciowym, nieinwazyjnym i niebolesnym, umożliwiającym ocenę kształtu, wielkości i liczby naczyń włosowatych, przepływu krwi w tych naczyniach, a także ocenę podścieliska.

Najbardziej dogodnym obszarem do przeprowadzenia oceny kapilar są wały paznokciowe. Równoległy do powierzchni i stosunkowo powierzchowny sposób ułożenia naczyń umożliwia uzyskanie wyraźnych i powtarzalnych obrazów. Pozwala to także na monitorowanie przebiegu choroby lub odpowiedzi na leczenie.

Historia kapilaroskopii rozpoczęła się ok. 200 lat temu. Włoski lekarz Giovanni Rasori (1766-1837) opisał ścisły związek pomiędzy zapaleniem spojówek a obecnością widocznego przez szkło powiększające „nierozerwalnego węzła pętli naczyń włosowatych”, podkreślając, że można zaobserwować zjawisko nieprawidłowo zmienionych naczyń. W 1925 r. po raz pierwszy opisano zmiany w przebiegu objawu Raynauda związanego z twardziną układową (SSc – systemic sclerosis), a w 1939 r. Otfried Müller stworzył pierwszy atlas kapilaroskopii.

Podstawowym wskazaniem do wykonania badania kapilaroskopowego jest objaw Raynauda. Wtórny objaw Raynauda występuje w licznych chorobach reumatycznych, często poprzedzając chorobę podstawową o wiele lat. Szacunkowo stwierdza się go u 80-95% pacjentów z SSc, 75% pacjentów z mieszaną chorobą tkanki łącznej i 20-25% pacjentów z toczniem rumieniowatym układowym, reumatoidalnym zapaleniem stawów, zapaleniem skórno-mięśniowym oraz innymi schorzeniami ze wspomnianej grupy.

Główną zaletą kapilaroskopii, która przyciąga uwagę wielu diagnostów i klinicystów, jest wczesne wykrywanie zmian mikronaczyniowych. Warto podkreślić, że ACR/EULAR (American College of Rheumatology/European League Against Rheumatism) uwzględniły nieprawidłowy obraz kapilaroskopii o typowych cechach jako dodatkowe kryterium we wstępnej klasyfikacji SSc. Chociaż w innych schorzeniach tkanki łącznej nie jest on cechą kluczową dla rozpoznania, stanowi silne narzędzie oceniające dynamikę związaną z progresją lub poprawą przebiegu choroby.

Do analizy kapilaroskopowej można zastosować różne urządzenia: mikroskop szerokopolowy, oftalmoskop, dermatoskop, mikroskop USB, wideokapilaroskop. Dzięki nim możliwe jest powiększenie obrazu w zakresie 10-200 ×, w zależności od zastosowanej techn...