U chorych z zaawansowaną niewydolnością serca w III i IV klasie wg NYHA, z ciężką dysfunkcją skurczową i opóźnieniem przewodzenia międzykomorowego (QRS >120 ms) zaleca się terapię resynchronizującą serca (cardiac resynchronisation therapy, CRT).

Kompleksowa opieka ambulatoryjna

Mimo wielu metod terapeutycznych HF nieuchronnie prowadzi do śmierci. Średnie przeżycie starszych pacjentów z niewydolnością serca wynosi około 3 lata, a u chorych z zaawansowaną HF roczna śmiertelność wynosi 25-50%. Ogólne rokowanie jest zatem gorsze niż w większości chorób nowotworowych, dlatego podjęto próby organizacji nowych modeli opieki nad chorymi z niewydolnością serca [78, 79]. Najbardziej skuteczna okazała się opieka wielodyscyplinarna (kardiolog, pielęgniarka wyspecjalizowana w HF, rehabilitant) prowadzona zwykle w ramach poradni przyszpitalnych [78]. Niekiedy jest ona połączona z bezpośrednim nadzorem domowym, zwłaszcza u chorych po 75 r.ż., oraz poradnictwem telefonicznym lub telemonitoringiem [80]. Jedną z podstaw działania tych zespołów jest edukacja w środowisku medycznym, jak również dla pacjentów i ich rodzin lub opiekunów. Podsumowanie wyników większości zakończonych pilotażowych programów kompleksowej opieki ambulatoryjnej wypadło pozytywnie. Obserwowano w nich zmniejszenie częstości hospitalizacji i skrócenie czasu pobytu chorych na oddziałach szpitalnych, a co za tym idzie – obniżenie kosztów leczenia. Uzyskano także poprawę jakości życia chorych i zmniejszenie śmiertelności [79,81].

Bardzo ważnym zagadnieniem jest również zapewnienie opieki paliatywnej i hospicyjnej pacjentom ze schyłkową postacią HF [35,82]. Można zaryzykować stwierdzenie, że sytuacja społeczna chorych z ciężką HF jest gorsza niż pacjentów z chorobami nowotworowymi z uwagi na mniejszą świadomość społeczną i brak odpowiedniego wsparcia.

Podsumowanie

W odróżnieniu od procesów chorobowych starzenie się jest zjawiskiem fizjologicznym, które dotyczy wszystkich, ma charakter postępujący i jest nieodwracalne. Różne cechy związane ze starzeniem się predysponują do rozwoju niewydolności serca. Serce osoby w wieku podeszłym ma wiele wspólnych cech z sercem niewydolnym. U osób starszych niewydolności serca towarzyszą inne choroby, które utrudniają jej rozpoznanie i leczenie. Kryteria diagnostyczne nie zmieniają się u osób starszych, mimo że rozpoznanie jest często trudne w związku z nieswoistymi objawami zgłaszanymi przez pacjentów. Leczenie niewydolności serca u osób w podeszłym wieku jest ogromnym wyzwaniem, które powinno uwzględniać wiele współistniejących odrębności związanych z procesem starzenia się organizmu. Prawidłowe leczenie poprawia komfort życia tych chorych i wydłuża ich życie.

Do góry