Prawo
Czego nie możesz powiedzieć dziennikarzowi?
Krzysztof Izdebski
Relacje z mediami to często poważny problem. Zła strategia postępowania obrana przez lekarza może doprowadzić do przedstawienia go opinii publicznej w negatywnym świetle jako osoby, która unika odpowiedzi na zadawane pytania, ponieważ „z pewnością ma coś do ukrycia”. Z drugiej strony zbytnia otwartość lekarza w kontaktach z dziennikarzami może sprowadzić na lekarza kłopoty natury prawnej.
Pierwszym przykładem może być zarzut ujawnienia tajemnicy lekarskiej. Odpowiedzialność prawna lekarza obejmuje możliwość postawienia zarzutów karnych (ujawnienie tajemnicy lekarskiej to przestępstwo z art. 266 Kodeksu karnego) lub dotyczących odpowiedzialności zawodowej (naruszenie ustawy z 5 grudnia 1996 roku o zawodach lekarza i lekarza dentysty – art. 40). Pojawia się także możliwość odpowiedzialności cywilnej (naruszenie dóbr osobistych pacjenta, praw pacjenta, określonych ustawą z 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta – art. 13).
Przykładem takich problemów może być postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej, które zostało wszczęte wobec lekarza leczącego zmarłą w 2014 roku Annę Przybylską. Przekazał on dziennikarzom sugestywne informacje dotyczące rozpoznania choroby oraz cierpienia pacjentki. Okręgowa Izba Lekarska wszczęła wówczas postępowanie w kierunku naruszenia przez lekarza art. 23 Kodeksu Etyki Lekarskiej mówiącego o obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej.
Tajemnica jest tajemnicą
Tak więc kluczowe znaczenie ma świadomość tego, co możemy powiedzieć dziennikarzom, jakich informacji udzielić, aby nie narazić się na zarzut naruszenia tajemnicy lekarskiej. Aby odpowiedzieć na to pytanie, zatrzymajmy się przy problemie tajemnicy lekarskiej.
Obowiązek zachowania w tajemnicy informacji o pacjencie (i jego otoczeniu – jak mówi KEL), o których lekarz dowiedział się w związku z jego leczeniem, jest jednym z najbardziej istotnych prawnych i etycznych obowiązków lekarza oraz jednym z najbardziej podstawowych praw pacjenta. Źródła tego obowiązku należy szukać w Konstytucji RP, a później w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (ramka).
Konstytucja RP
Art. 47
Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.
Art. 49
Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony.
Art. 51
1. Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.
Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty
Art. 40. 1. Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, gdy:
1) tak stanowią ustawy;
2) badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych, na podstawie odrębnych ustaw, organów i instytucji; wówczas lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje;
3) zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;
4) pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia;
5) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi sądowemu;
6) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.
2a. W sytuacjach, o których mowa w ust. 2, ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie.
3. Lekarz, z zastrzeżeniem sytuacji, o których mowa w ust. 2 pkt 1-5, jest związany tajemnicą również po śmierci pacjenta.
4. Lekarz nie może podać do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta bez jego zgody.
Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta
Art. 13
Pacjent ma prawo do zachowania w tajemnicy przez osoby wykonujące zawód medyczny, w tym udzielające mu świadczeń zdrowotnych, informacji z nim związanych, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu medycznego.
Kodeks Etyki Lekarskiej
Art. 23
Lekarz ma obowiązek zachowania tajemnicy lekarskiej. Tajemnicą są objęte wiadomości o pacjencie i jego otoczeniu uzyskane przez lekarza w związku z wykonywanymi czynnościami zawodowymi.
Śmierć chorego nie zwalnia od obowiązku dochowania tajemnicy lekarskiej.
Odnosząc się do zakresu informacji o pacjencie objętych tajemnicą lekarską, należy zwrócić uwagę na dominującą w tym zakresie szeroką interpretację. Do wiadomości objętych obowiązkiem zachowania tajemnicy należy zatem zaliczyć wszelkie informacje dotyczące danych medycznych, dane o sytuacji rodzinnej, majątkowej oraz zawodowej pacjenta. W zakres chronionych wiadomości wchodzą także informacje o osobach trzecich w jego otoczeniu.
Zgodnie z zapisami ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty upublicznienie określonych danych medycznych w sposób uniemożliwiający identyfikację pacjenta nie narusza tajemnicy lekarskiej. Pamiętać należy jednak, że uniemożliwienie identyfikacji oznacza nie tylko zachowanie w tajemnicy imienia i nazwiska, ale wszelkich okoliczności umożliwiających jego identyfikację.
Warto również pamiętać, że obowiązek zachowania tajemnicy powstaje z mocy prawa niezależnie, czy pacjent wyraźnie stwierdził, że nie chce ujawniania informacji objętych tajemnicą lekarską.
Tajemnica nie jest tajemnicą
Zasadą jest, iż informacje stanowiące tajemnicę lekarską mogą być ujawnione tylko wówczas, gdy pacjent wyrazi świadomą zgodę w tym zakresie.
Ograniczenie obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej poprzez ujawnienie określonych informacji przewidują także ustawy szczególne. Jako przykład można wskazać:
- ustawę z 1 lipca 2005 roku o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów, gdzie przewidziano możliwość ujawnienia danych dawcy i biorcy (tym osobom), jeśli narząd ma być pobrany od żywej osoby;
- ustawę z 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego, która przewiduje zachowanie przez m.in. personel szpitala lub domu pomocy społecznej w tajemnicy wszystkiego, o czym poweźmie wiadomość w związku z wykonywaniem czynności leczniczych wynikających z ustawy, z wyjątkiem udzielania wyjaśnień lekarzowi sprawującemu opiekę nad osobą z zaburzeniami psychicznymi; oraz informowanie właściwych organów administracji rządowej lub samorządowej co do okoliczności, których ujawnienie jest niezbędne do wykonywania zadań z zakresu pomocy społecznej;
- ustawę z 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, która nakłada na lekarza obowiązek niezwłocznego zgłoszenia przypadku podejrzenia lub rozpoznania zakażenia, choroby zakaźnej (wykaz w rozporządzeniu ministra zdrowia) lub zgonu z ich powodu państwowemu powiatowemu lub granicznemu inspektorowi sanitarnemu.
Ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę lekarską może nastąpić w wyniku przeprowadzenia badania zleconego przez odpowiednie instytucje, takie jak prokuratura, sąd i ZUS. Żądanie to powinno mieć podstawę prawną i być sformułowane na piśmie. Po otrzymaniu dokumentu lekarz jest zobowiązany udzielić informacji we wskazanym zakresie.