Obecnie, po ponad 30 latach badań i prób klinicznych, wiadomo, że terapia genowa jest trudna i powoduje wiele problemów oraz zagrożeń (w przeszłości zgony pacjentów w trakcie badań). Szczęśliwie od ok. 10 lat na rynku dostępny jest inny przełomowy sposób leczenia – modulatory CFTR, które zmieniły dotychczasowe spojrzenie na choroby uwarunkowane genetycznie.

Istota problemu

Przyczynę mukowiscydozy stanowi mutacja w genie CFTR, który jest dużym kanałem jonowym transportującym głównie jony chlorkowe. Jego unieczynnienie (mutacje w obu allelach) powoduje deficyt jonów chlorkowych na powierzchni nabłonka oraz zmianę pH środowiska zewnątrzkomórkowego, co ostatecznie doprowadza do tworzenia gęstego, lepkiego śluzu. Ekspresja genu CFTR zachodzi w wielu tkankach i narządach, ale szczególnie intensywnie w nabłonku dróg oddechowych i zatok obocznych nosa, przewodu pokarmowego, nasieniowodów, jajowodów, trzustki oraz wątroby.

Manifestację kliniczną mukowiscydozy przedstawia tabela 1.

Na typowy obraz choroby składają się produktywny kaszel wymagający wielokrotnej antybiotykoterapii (w tym dożylnej) oraz zespół złego wchłaniania (cuchnące, tłuszczowe, biegunkowe stolce, wychudzenie). Pierwszym objawem może być niedrożność smółkowa wymagająca operacji i wyłonienia stomii w pierwszych dobach życia. Istotną sprawą jest możliwość zidentyfikowania prenatalnie ryzyka niedrożności na podstawie USG (hiperechogeniczne jelita).

Znanych jest 2101 mutacji genu CFTR, jednak tylko 360 z nich jest patogenne¹. Pozostałe mutacje to warianty o różnym przebiegu klinicznym (dające objawy tylko u części chorych), warianty o nieznanym przebiegu klinicznym i mutacje bez znaczenia klinicznego. Ważna jest więc nie tylko sama obecność 2 mutacji w allelach genu CFTR, ale także ich charakter. Omówienie tej problematyki przekracza ramy niniejszego artykułu, jednak warto zapamiętać, że nie zawsze obecność 2 mutacji jest równoznaczna z chorobą. Dokładną analizą statusu genetycznego danego pacjenta zajmują się ośrodki wyspecjalizowane w leczeniu tej jednostki chorobowej. One też powinny decydować o ewentualnym wdrażaniu leczenia.

Diagnostyka