Pokrzywka (łac. urticaria) znana jest od czasów Hipokratesa jako osobna jednostka chorobowa. Jest schorzeniem powszechnym, bowiem w ciągu całego życia występuje u 20% osób.¹ Termin łaciński urticaria pochodzi od nazwy rodzajowej pokrzywy zwyczajnej – Urtica dioica. Spektrum kliniczne tego schorzenia jest bardzo zróżnicowane – może ono być zarówno krótkotrwałą łagodną dolegliwością, jak i – w cięższych przypadkach pokrzywki ostrej – wiązać się z rozwojem groźnej dla życia reakcji anafilaktycznej. Przewlekła pokrzywka natomiast może znacząco pogarszać jakość życia, w podobnym stopniu jak niedokrwienna choroba serca.²

W ostatnim czasie szeroko dyskutowano kwestię terminologii i klasyfikacji pokrzywki. Zgodnie z najnowszym europejskim konsensusem³ termin pokrzywka odnosi się raczej do heterogennej grupy schorzeń niż jednej jednostki chorobowej. Stosowane nazewnictwo nie ma dużego znaczenia, wskazuje jednak na różny obraz kliniczny i odmienną etiologię.

Definicja

Pokrzywki charakteryzują się występowaniem przelotnych, powierzchownych, swędzących, wyniesionych ponad poziom skóry wykwitów o bladym zabarwieniu i rumieniowej otoczce (ryc. 1), które ustępują w ciągu kilku godzin, stając się coraz bardziej płaskie i zmieniając kolor na różowy (bąble pokrzywkowe), lub głębszych zmian obrzękowych, również o bladym zabarwieniu, sięgających tkanki podskórnej i warstwy podśluzówkowej (ryc. 2), które są bardziej bolesne niż swędzące i mają tendencję do dłuższego utrzymywania się (obrzęk naczynioruchowy).

Rycina 1. Bąble pokrzywkowe są wykwitami skórnymi z powierzchownym obrzękiem i centralnym punktem o bladym zabarwieniu początkowo otoczonym czerwoną obwódką; przed zniknięciem ulegają spłaszczeniu i zlewają się

Rycina 2. Obrzęk naczynioruchowy górnej powieki – znaczny obrzęk bez zmiany zabarwienia skóry

Wspólną cechą wszystkich typów pokrzywek jest występowanie bąbli pokrzywkowych lub obrzęku naczynioruchowego bądź obu tych zmian jednocześnie.

Klasyfikacja (tab. 1)

Klasycznie pokrzywkę dzieli się ze względu na okres trwania choroby na ostrą i przewlekłą. Pokrzywka ostra utrzymuje się raczej do kilku tygodni, jest spowodowana reakcją alergiczną i zwykle nie nawraca, jeśli czynnik sprawczy zostanie rozpoznany i pacjent będzie go unikał. Pokrzywka ostra jest najczęściej spotykaną postacią i dotyka przede wszystkim osoby młode, choć może występować u osób w każdym wieku, od okresu niemowlęctwa do starości. Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż 6 tygodni, pokrzywka jest uznana za przewlekłą. Ten podział na pokrzywkę ostrą i przewlekłą nie zawsze jest łatwy do zastosowania w codziennej praktyce. U niektórych pacjentów objawy pokrzywki utrzymują się przez parę tygodni, następnie zanikają na kilka tygodni lub nawet miesięcy, by ponownie nieoczekiwanie pojawić się w tej samej formie. W przypadku takiego przebiegu stosuje się termin pokrzywka ostra lub przewlekła przerywana (w zależności od trwania epizodów). W praktyce klinicznej kwestia terminologii nie jest aż tak istotna, należy ją jednak uwzględnić przy opisie populacji pacjentów w badaniach naukowych.

Dotychczas pokrzywki przewlekłe były określane jako idiopatyczne, jeśli czynnik wywołujący nie był znany. Coraz powszechniej uważa się, że u około 30% pacjentów, u których uprzednio rozpoznano pokrzywkę idiopatyczną, obecne są autoprzeciwciała, które w warunkach in vitro stymulują bazofile i komórki tuczne zdrowych dawców do uwolnienia histaminy.⁴ Niektórzy autorzy w takich przypadkach stosują określenie „pokrzywka autoimmunologiczna”,⁵ choć sama koncepcja i nazwa ta nie jest jeszcze przez wszystkich uznana. Trwają badania nad ustaleniem klinicznych, biochemicznych i immunologicznych kryteriów, które będą przydatne w codziennej praktyce klinicznej w celu wyłonienia tej grupy pacjentów.

Spontaniczna

Obecnie w Europie preferuje się nazwy „pokrzywka zwyczajna”⁶ lub „pokrzywka spontaniczna”,³ gdyż odnoszą się do obrazu choroby, a nie jej etiologii, którą trudno ustalić w praktyce klinicznej. Określenie „zwyczajna” odnosi się do samej postaci choroby, zaś „spontaniczna” sugeruje niespodziewane pojawienie się zmian skórnych, ale oba terminy dotyczą właściwie tej samej grupy pacjentów.