dr hab. n. med., prof. nadzw. Maria Korzeniewska-Koseła

We współczesnym świecie zasadniczym celem w dziedzinie walki z gruźlicą jest zahamowanie szerzenia się gruźlicy wielolekoopornej. Zapadalność na gruźlicę w Polsce jest wciąż wyższa niż średnia w krajach Unii Europejskiej.

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien:

• przedstawić epidemiologię gruźlicy w Polsce oraz grupy szczególnie zagrożone tą chorobą

• rozpoznać sytuacje wymagające diagnostyki w kierunku gruźlicy

• zlecić podstawową diagnostykę w kierunku gruźlicy

• rozpoznać sytuację wymagającą skierowania chorego do ośrodka leczenia gruźlicy

Epidemiologia gruźlicy na świecie i w Polsce

Według szacunków World Health Organization (WHO) z 2012 r. na gruźlicę zachorowało 8,6 mln osób na świecie. Najwyższe współczynniki zapadalności na gruźlicę występują w Afryce Subsaharyjskiej, gdzie duży odsetek populacji jest zakażony HIV. U 450 000 chorych na świecie wykryto gruźlicę wielolekooporną (MDR-TB – multidrug resistant tuberculosis), wywołaną przez prątki oporne na izoniazyd i ryfampicynę – dwa najsilniejsze leki przeciwprątkowe. Aż 1,3 mln osób zmarło z powodu gruźlicy.

W Polsce w 2013 r. zarejestrowano 7250 przypadków gruźlicy. Było to 292 przypadki zachorowań mniej niż w roku poprzednim i 2243 mniej niż w 2004 r. Zapadalność na gruźlicę wszystkich postaci w 2013 r. wyniosła 18,8/100 000 i była niższa o 4,1% w porównaniu z rokiem 2012 (19,6) i o 24,5% w porównaniu z rokiem 2004 (24,9). U 4825 pacjentów (66,5%) gruźlicę potwierdzono w badaniach bakteriologicznych. Zapadalność na gruźlicę w Polsce jest wciąż wyższa niż średnia w krajach Unii Europejskiej oraz w Norwegii i Islandii (współczynnik 13,5/100 000 ludności – dane dla 2012 r.), niemniej Polska zaliczana jest do krajów o niskiej zapadalności (czyli <20/100 000).

Gruźlica płuc stanowiła 94,3% wszystkich zachorowań na gruźlicę (było 6835 przypadków gruźlicy płuc). Wyłącznie gruźlicę pozapłucną miało 415 chorych, 5,7% wszystkich przypadków.

W Polsce największa zapadalność na gruźlicę występuje u osób w starszym wieku. Najwyższy współczynnik zapadalności (33,7/100 000) stwierdzono u osób w wieku ≥65 lat. W 2013 r. współczynnik zapadalności w grupie dzieci wyniósł 2/100 000, w grupie młodzieży w wieku od 15 do 19 lat – 5,2/100 000. Największy odsetek chorych na gruźlicę (44,7% ogółu) stanowiły osoby w wieku od 45 do 64 lat.

Podobnie jak w poprzednich latach, w 2013 r. zapadalność na gruźlicę w grupie mężczyzn była wyższa niż u kobiet (26,8 vs 11,4/100 000); największa różnica zapadalności w grupach płci występowała u osób w wieku 55-59 lat – 55,5 vs 13,3/100 000.

Przypadki gruźlicy u cudzoziemców stanowiły jedynie 0,7% wszystkich zachorowań, co różni Polskę od wielu krajów UE; np. w 2012 r. w Szwecji blisko 90% chorych na gruźlicę stanowili imigranci. Także zachorowania na gruźlicę w grupie osób zakażonych HIV były w Polsce nieliczne. Według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny w 2013 r. gruźlica była chorobą wskaźnikową u 35 pacjentów zakażonych HIV lub chorych na AIDS.

Wśród chorych zarejestrowanych w 2013 r. u 40 stwierdzono gruźlicę wielolekooporną (MDR-TB) (w tym u 8 cudzoziemców), a u 106 wykazano oporność wyłącznie na izoniazyd. Pacjenci ci stanowili odpowiednio 0,8% i 2,2% wszystkich chorych na gruźlicę potwierdzoną bakteriologicznie. Polska należy do krajów o małym rozpowszechnieniu oporności prątków na leki.^1-3

Ogólne informacje o gruźlicy

Gruźlica jest chorobą zakaźną, wywołaną przez Mycobacterium tuberculosis complex, grupę prątków złożoną z 8 gatunków, w tym z Mycobacterium tuberculosis, M. bovis, M. africanum, M. microti i M. canetti. Gruźlica może wystąpić w każdym narządzie; najczęstszą postacią choroby jest gruźlica płuc.

Do zakażenia prątkami gruźlicy dochodzi drogą kropelkową. Źródło zakażenia stanowią prątkujący chorzy na gruźlicę miąższu płuc, oskrzeli, tchawicy i krtani. Duże zagrożenie dla osób z otoczenia stanowią chorzy ze zmianami jamistymi w płucach. Najwięcej prątków wydobywa się z dróg oddechowych w czasie kaszlu. W celu identyfikacji osób z otoczenia chorego na gruźlicę, które mogły zostać przez niego zakażone, wyznacza się okres zakaźności tego chorego, sprawdzając, jak długo kaszlał przed wykryciem gruźlicy.