Analgetyki opioidowe (AO) są jedną z podstawowych grup leków stosowanych w uśmierzaniu bólu u chorych na nowotwór. Zgodnie z opublikowaną przez WHO w 1986 r. drabiną analgetyczną są zalecane w leczeniu bólu o umiarkowanym i silnym natężeniu, który dotyka aż 70-90% pacjentów z zaawansowaną chorobą nowotworową.^1,2

CELE ARTYKUŁU

Po przeczytaniu artykułu Czytelnik powinien umieć:

• przedstawić wskazania do rozpoczęcia leczenia opioidami
• włączyć leczenie opioidami, przepisując odpowiednią receptę
• rozpoznać wskazania inne niż nowotworowe do leczenia opioidami
• omówić problem opóźniania leczenia opioidami przez niektórych lekarzy

Wprowadzenie

Jak pokazuje doświadczenie kliniczne, racjonalna, prowadzona zgodnie z zaleceniami farmakoterapia poparta dobrą znajomością mechanizmów działania leków, ich farmakologii oraz profilu bezpieczeństwa, a także interakcji z innymi grupami równocześnie stosowanych leków, pozwala skutecznie łagodzić dolegliwości bólowe u większości pacjentów.

AO stanowią grupę leków, które różnią się od siebie powinowactwem do trzech typów receptorów opioidowych: μ, δ, ĸ. Mogą także różnić się powinowactwem do podtypów receptora μ: μ1, μ2, μ3, rodzajem interakcji z receptorami opioidowymi (agoniści, częściowi agoniści, antagoniści), właściwościami fizykochemicznymi cząsteczki (wielkość, lipofilność), okresem półtrwania i charakterystyką farmakokinetyczną.^1,3

Dla AO istotne jest także oddziaływanie tej grupy leków na zstępujące układy kontroli bólu (chlorowodorek tramadolu, tapentadol) i receptory dla aminokwasów pobudzających, np. N-metylo-D-asparaginianowego (NMDA, metadon).

Podział opioidów

Ze względu na siłę działania przeciwbólowego AO dzieli się na słabe i silne. Podział ten wydaje się szczególnie użyteczny dla codziennej praktyki klinicznej. Dostępnymi w Polsce słabymi lekami opioidowymi są kodeina, dihydrokodeina i tramadol, natomiast do silnych należą: morfina, fentanyl, buprenorfina, metadon, tapentadol, oksykodon, połączenie oksykodonu z naloksonem i nalbufina.¹

W praktyce leczenia bólu posługujemy się pięcioma podstawowymi zasadami farmakoterapii przeciwbólowej:^1,2,4

1. Podawanie analgetyków doustnie, jeśli tylko jest to możliwe i akceptowalne dla chorego. Alternatywne drogi to szczególnie przezskórna i podskórna – są one uzasadnione w określonych sytuacjach, np. przy zaburzeniach wchłaniania leku z przewodu pokarmowego (np. wymioty) lub zaburzeniach połykania. Ostatni przypadek obserwowany jest typowo w okresie agonii. Wtedy zaleca się raczej zamianę drogi doustnej na podskórną, a nie rozpoczynanie terapii przy użyciu form transdermalnych. W kryzysie bólowym zaleca się podawanie parenteralne (przede wszystkim dożylne) AO, pozwalające na szybkie miareczkowanie leku i uzyskanie efektywnego stężenia przeciwbólowego.