Niedobór witaminy D stwierdza się powszechnie w populacji ogólnej, a stanowi on szczególny problem wśród osób starszych i leczonych z powodu zaburzeń metabolicznych i chorób związanych z autoimmunizacją. Ze względu na rozległe działania plejotropowe witaminy D jej niedobór może wpływać na wzrost ryzyka cukrzycy, zmniejszenie odporności na zakażenia i prawdopodobnie sprzyja wzrostowi ryzyka wystąpienia niektórych nowotworów. Wśród ekspertów polskich i zagranicznych towarzystw naukowych wciąż rozważa się wskazania do suplementacji witaminy D, wielkość dawek oraz konieczność monitorowania jej stosowania.

Wprowadzenie

Jędrzej Śniadecki, polski przyrodnik, chemik, lekarz, profesor uniwersytetu w Wilnie, jako pierwszy około 1822 roku opisał związek między brakiem ekspozycji na światło słoneczne a krzywicą u dzieci.¹ Krzywicę oczywiście znano, stanowiła powszechny problem, ale nie znano jej przyczyny. Dziś wiemy, że przyczyną tej i wielu innych chorób jest niedobór powstającego w skórze pod wpływem promieniowania ultrafioletowego cholekalcyferolu, czyli witaminy D_3. Witamina D₂, ergokalcyferol, zawarta jest w niektórych składnikach pokarmowych. Zatem żywność, ale głównie tłuszcz ryb morskich, jest drugim naturalnym źródłem witamin D. Witamina suplementowana doustnie lub przyjmowana w pokarmach wchłania się w jelitach z tłuszczem. Obie wymienione formy (D₂ i D₃) nie są jednak aktywne biologicznie, ulegają hydroksylacji w wątrobie i w nerkach do postaci aktywnych hormonalnie, głównie 1,25(OH)₂D, czyli kalcytriolu. Ten aktywny hormon może powstawać także lokalnie w niektórych tkankach (keratynocyty, komórki naczyń krwionośnych, makrofagi, komórki sutka, jelita, prostaty), wywierając miejscowo działanie autokrynne, ale znaczenie tego procesu nie jest w pełni poznane. Aktywna witamina D działa w wielu poznanych i w wielu wciąż wymagających wyjaśnienia mechanizmach i układach, aktywuje około 200 genów poprzez swoje receptory VDR obecne w wielu komórkach. Kalcytriol jest głównym czynnikiem decydującym o wchłanianiu wapnia w przewodzie pokarmowym.

Najlepiej opisano skutki niedoboru witaminy D w obrębie tkanki kostnej, a są to: krzywica, osteomalacja, osteoporoza, choroby zębów i osłabienie słuchu (kostki słuchowe) w wyniku zaburzenia równowagi wapniowo-fosforanowej.² Ze względu na rozległe działania plejotropowe witaminy D jej niedobór może wpływać na wzrost ryzyka cukrzycy, zmniejszenie odporności na zakażenia, rozwój chorób z autoimmunizacji^2,3 i prawdopodobnie sprzyja wzrostowi ryzyka wystąpienia niektórych nowotworów.⁴ Jednym z pierwszych poznanych objawów niedoboru witaminy D jest osłabienie mięśni, które sprzyja postępowi sarkopenii, upadkom i urazom.⁵ W niektórych pracach wskazuje się na możliwy wzrost ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.⁶ Być może różne formy neurodegeneracji mają także związek z niedoborem witaminy D.²