lek. Michał Białobrzewski

dr hab. n. med. Izabela Domitrz

Wiele spośród objawów chorobowych tradycyjnie przypisywanych schorzeniom neurologicznym w części przypadków ma swoje źródło w chorobach narządowych, układowych i przyczynach ogólnoustrojowych. Objawy te mogą dotyczyć ośrodkowego układu nerwowego (napady padaczkowe, ruchy mimowolne), nerwów obwodowych (neuropatie) lub obu jednocześnie (np. encefalopatia i neuropatia mocznicowa) i pojawiać się w zaawansowanych stadiach rozpoznanych już chorób (np. polineuropatyczne zaburzenia czucia w przebiegu cukrzycy) lub też być ich pierwszym symptomem (np. zespół miasteniczny Lamberta-Eatona w raku drobnokomórkowym płuc). Wśród nich znajdują się rzadkie zespoły kliniczne mogące sprawiać duże trudności diagnostyczne (np. encefalopatia Hashimoto) oraz objawy neurologiczne, które są niejako wpisane w obraz chorób internistycznych (np. zaburzenia widzenia w olbrzymiokomórkowym zapaleniu tętnic). Istnieją choroby lub nawet cała grupa chorób, w których klinicysta powinien być szczególnie wyczulony na możliwość wystąpienia objawów neurologicznych. Taką grupą są chociażby choroby układowe tkanki łącznej, w których obserwuje się szeroki zakres objawów neurologicznych z każdego piętra układu nerwowego.

Udar mózgu

Udar mózgu jest zespołem nagłych objawów ogniskowych lub uogólnionych zaburzeń funkcji mózgu na podłożu naczyniowym. Główny podział uwzględnia udary niedokrwienne (stanowiące 85% ogólnej liczby udarów) i krwotoczne (pozostałe 15%).

Etiologia i czynniki ryzyka wystąpienia udaru mózgu są dość dobrze poznane. 40-60% udarów niedokrwiennych mózgu ma etiologię miażdżycowo-zakrzepową, kolejne 15-20% powstaje na podłożu zatorów pochodzenia sercowego, a w około 5% przypadków są to tzw. rzadkie przyczyny udaru niedokrwiennego (m.in. choroby układowe tkanki łącznej, w tym zapalenia naczyń, toczeń rumieniowaty układowy [SLE – systemic lupus erythematosus]; choroby hematologiczne: czerwienica prawdziwa, zespół hemolityczno-mocznicowy, zespoły nadkrzepliwości).

Z kolei do 85% krwotoków śródmózgowych spowodowanych jest mikroangiopatią zwyrodnieniową i angiopatią amyloidową. Podłożem mikroangiopatii zwyrodnieniowej jest lipohialinoza będąca przewlekłym procesem zwyrodnieniowym naczyń mózgowych, który się rozwija w konsekwencji przewlekłego nadciśnienia tętniczego.

Z podziałów tych wynika, że głównymi przyczynami udaru mózgu są choroby sercowo-naczyniowe, a profilaktyka udaru powinna polegać na kontroli i leczeniu czynników ryzyka (nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, zaburzenia lipidowe, migotanie przedsionków, miażdżyca).

Encefalopatie

Encefalopatie są uogólnionymi lub wieloogniskowymi zaburzeniami funkcji mózgu. Może do nich dochodzić w przebiegu chorób narządowych, ogólnoustrojowych i zaburzeń homeostazy. W obrazie klinicznym najczęściej stwierdza się jakościowe i/lub ilościowe zaburzenia świadomości, zaburzenia funkcji poznawczych, objawy ogniskowego uszkodzenia mózgu, ruchy mimowolne i napady padaczkowe. Wybrane przykłady przedstawiamy poniżej.

Encefalopatia wątrobowa

Wyróżnia się trzy typy encefalopatii wątrobowej:

• typ A – odnosi się do encefalopatii powstałej w wyniku ostrej niewydolności wątroby
• typ B – spowodowany przeciekiem wrotno-układowym
• typ C – związany z przewlekłą chorobą wątroby.

Główną rolę w patofizjologii odgrywa podwyższone stężenie amoniaku, które koreluje ze stopniem nasilenia objawów.

Encefalopatia wątrobowa rozwija się u ponad 50% pacjentów z marskością wątroby¹. Objawy mogą być na tyle dyskretne, że ich stwierdzenie wymaga przeprowadzenia testów psychometrycznych. W utajonej encefalopatii wątrobowej są to:

• deficyty uwagi
• drażliwość
• zaburzenia depresyjne.

W kolejnych stopniach nasilenia encefalopatii stwierdza się:

• zaburzenia rytmu snu i czuwania
• splątanie
• zaburzenia orientacji
• stupor
• śpiączkę.

Zaburzenia stwierdzane w badaniu neurologicznym, w zależności od stopnia nasilenia encefalopatii, obejmują: