Szpiczak mnogi, inaczej szpiczak plazmocytowy (MM – multiple myeloma), jest nowotworem krwi wywodzącym się z patologicznych plazmocytów (ostatnie stadium rozwoju limfocytów B), które w typowych przypadkach wytwarzają białko monoklonalne (M)¹. Najczęściej jest to immunoglobulina (Ig) G (60% wszystkich przypadków), rzadziej IgA (20%), łańcuchy lekkie typu κ lub λ (15-20%), sporadycznie IgD, IgM, IgE². U 1% chorych na MM nie stwierdza się obecności białka M i wówczas rozpoznaje się niewydzielającego MM³. Ważnymi elementami wczesnego rozpoznania MM jest znajomość objawów zarówno klinicznych, jak i laboratoryjnych, a także odpowiednia współpraca pomiędzy lekarzem rodzinnym a hematologiem.

Celem artykułu jest przedstawienie zasad diagnostyki, objawów klinicznych i laboratoryjnych pozwalających na wczesne rozpoznanie szpiczaka mnogiego, a także przybliżenie ogólnych zasad jego leczenia.

Epidemiologia i patogeneza

Szpiczak mnogi stanowi 1-2% wszystkich nowotworów złośliwych i 15-20% nowotworów krwi. Zachorowalność na MM w Europie wynosi 4,5-7,0/100 000 osób/rok, a śmiertelność 4,1/100 000 osób/rok^4,5. Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia w 2016 r. w Polsce stwierdzono ok. 2600 nowych zachorowań na MM⁶. Szpiczak mnogi jest 2-3 razy częściej rozpoznawany wśród Afroamerykanów niż wśród osób rasy kaukaskiej i blisko 1,5 raza częściej u mężczyzn niż u kobiet⁷. Mediana wieku zachorowania na MM w populacji ogólnej wynosi 69 lat. Ponad 90% chorych w momencie rozpoznania ma >50 lat, a 1/3 <65 lat⁸. Mediana całkowitego przeżycia (OS – overall survival) chorych na MM w ostatnich latach wydłużyła się i obecnie wynosi 6-8 lat⁹. W podgrupie pacjentów leczonych przeszczepieniem własnych komórek krwiotwórczych (ASCT – autologous stem cell transplantation) mediana OS wynosi około 8 lat, a 80% chorych przeżywa 4 lata od rozpoznania¹⁰. Z kolei w grupie chorych w wieku >75 lat mediana OS wynosi około 5 lat⁹. W zasadzie u każdego chorego, u którego uzyskano remisję, należy spodziewać się wznowy MM. Schematyczny przebieg MM przedstawiono na rycinie 1¹¹.

Etiologia MM nie została w pełni poznana. W rozwoju choroby mogą odgrywać rolę czynniki zarówno środowiskowe, jak i genetyczne. Do poznanych czynników zwiększających ryzyko rozwoju MM należy narażenie na czynniki chemiczne, w tym na ołów, kadm, ...