Czy dieta bezglutenowa bez celiakii ma sens?

Dieta bezglutenowa stała się jednym z największych trendów żywieniowych ostatniej dekady. Coraz więcej osób rezygnuje z glutenu, wierząc, że wpłynie to korzystnie na ich zdrowie, sylwetkę i samopoczucie. Ale czy eliminacja glutenu ma sens, jeśli nie masz celiakii ani alergii? Co na ten temat mówi nauka?

Kiedy gluten rzeczywiście szkodzi?

Celiakia – choroba autoimmunologiczna, w której spożycie glutenu prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego. Występuje u ok. 1% populacji i wymaga ścisłej diety bezglutenowej do końca życia.

Alergia na pszenicę – reakcja immunologiczna (często natychmiastowa) na jedno lub więcej białek pszenicy, w tym gluten. Objawy mogą obejmować wysypki, obrzęk, katar, a nawet anafilaksję.

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS) – coraz częściej rozpoznawana jednostka. Osoby z NCGS zgłaszają objawy takie jak wzdęcia, bóle brzucha, mgła umysłowa czy zmęczenie po spożyciu glutenu, mimo braku celiakii i alergii. Mechanizm nie jest do końca poznany, ale eliminacja glutenu może łagodzić te dolegliwości.

A co z resztą populacji?

U osób zdrowych, bez potwierdzonej nadwrażliwości, nie ma jednoznacznych dowodów na to, że dieta bezglutenowa przynosi korzyści zdrowotne. Co więcej, może mieć też swoje minusy:

• Ryzyko niedoborów – dieta bezglutenowa często wiąże się z niższym spożyciem błonnika, witamin z grupy B, żelaza czy cynku, zwłaszcza jeśli opiera się na przetworzonych produktów bezglutenowych.

• Większy koszt – produkty bezglutenowe bywają droższe i mniej dostępne.

• Efekt placebo – część poprawy samopoczucia po wykluczeniu glutenu może wynikać z wyeliminowania przetworzonej żywności, cukru czy fast foodów, a nie samego glutenu.

Kiedy dieta bezglutenowa może mieć sens bez celiakii?

• Przy objawach gastrycznych (wzdęcia, biegunki, bóle brzucha) po spożyciu pszenicy – po wykluczeniu celiakii i alergii można rozważyć czasową dietę eliminacyjną.

• U osób z zespołem jelita drażliwego (IBS), zwłaszcza z dominującymi biegunkami – niektóre badania sugerują, że ograniczenie glutenu może zmniejszać objawy.

• W przypadku autoimmunologicznych chorób tarczycy (np. Hashimoto) – istnieją pojedyncze doniesienia o korzyściach, choć nie są jednoznacznie potwierdzone.

Co warto wiedzieć przed odstawieniem glutenu?

• Nie eliminuj glutenu „na próbę” bez diagnostyki, jeśli podejrzewasz celiakię – może to zafałszować wyniki badań.

• Konsultuj się z dietetykiem lub lekarzem – nieprawidłowo skomponowana dieta bezglutenowa może prowadzić do niedoborów.

• Skup się na jakości, a nie tylko na etykietce „bezglutenowy” – chipsy czy słodycze bezglutenowe nie są automatycznie zdrowe.

Podsumowanie:

Dieta bezglutenowa nie jest „zdrowszą wersją” żywienia dla każdego. To skuteczne narzędzie terapeutyczne dla osób z celiakią, alergią na pszenicę i nieceliakalną nadwrażliwością na gluten – ale niekoniecznie dla ogółu populacji. Jeśli nie masz wyraźnych objawów lub rozpoznanej choroby – eliminacja glutenu nie musi przynieść korzyści, a może wręcz zaszkodzić. Najważniejsze to słuchać swojego organizmu i podejmować decyzje żywieniowe w oparciu o wiedzę, a nie modę.

Piśmiennictwo:

1. Molina-Infante J, et al. Nonceliac gluten sensitivity: a critical review. N Engl J Med. 382(14):1358–1366, 2020
2. Valitutti F, et al. Gluten-free diet and nutrient deficiencies: a review. Clin Nutr. 40(6):3523–3531, 2021