Wczesna czy bardzo wczesna mobilizacja po udarze?
prof. dr hab. n. med. Józef Opara
- W niniejszym artykule o charakterze przeglądowym przedstawiono dynamicznie rozwijającą się w ostatnich latach ideę wczesnej i bardzo wczesnej mobilizacji (VEM – very early mobilisation) po udarze mózgu – do 48 godzin, a nawet w ciągu 24 godzin. Liczne badania kliniczne wykazały, że pacjenci, u których wcześnie rozpoczęto pionizację, szybciej uzyskują lepsze wyniki rehabilitacji, mają większe szanse na przeżycie i rzadziej trafiają do domów opieki
Według różnych raportów udar mózgu jest drugą lub trzecią w kolejności po chorobach serca i nowotworach przyczyną zgonów osób dorosłych w krajach rozwiniętych. World Stroke Organisation (WSO) w raporcie za 2018 r. wykazała 13,7 mln przypadków udaru mózgu w skali całego świata, w wyniku których zmarło 5,5 mln osób1. Według WSO co czwarty przedstawiciel populacji, w której przekroczono 25 lat, dozna w swoim życiu udaru mózgu. W najnowszym artykule (2022 r.) Feigin i wsp. podają, że szacowany globalny koszt udaru mózgu przekracza 721 mld USD (0,66% światowego PKB). W latach 1990-2019 obciążenie pod względem bezwzględnej liczby przypadków znacznie wzrosło2.
Zachorowanie na udar połączone jest z wysokim ryzykiem utraty życia. W Polsce co roku odnotowuje się ok. 70 000-80 000 przypadków tej choroby, w wyniku której umiera blisko 30 000 osób. Po udarze niedokrwiennym mózgu (UNM) w ciągu 30 dni umiera 15-20% chorych, natomiast udar krwotoczny, czyli krwotok śródmózgowy (ICH – intracerebral hemorrhage), kończy się śmiercią aż w 30-40% przypadków. Z danych Warszawskiego Rejestru Udarowego wiadomo, że bezpośrednią przyczyną zgonu u 52% pacjentów jest uszkodzenie układu nerwowego, u 21% – powikłania kardiologiczne, a u 26% – komplikacje związane z unieruchomieniem. Wśród tych ostatnich najczęstsze są: zapalenie płuc, zakrzepy żył głębokich (DVT – deep vein thrombosis) i infekcje dróg moczowych3. Dlatego wczesne uruchamianie jest jednym z najważniejszych zadań zespołu leczącego chorych z udarem, prowadzącym nie tylko do zmniejszenia ryzyka zgonu, lecz także zapobiegającym odleżynom i przykurczom w stawach. Wśród korzyści płynących z wczesnej pionizacji wymienia się poprawę gęstości kości, poprawę wydolności krążeniowo-oddechowej, przyśpieszenie motoryki przewodu pokarmowego i zmniejszenie bólu4. Znaczenie wczesnego rozpoczęcia rehabilitacji zostało udowodnione w wielu randomizowanych badaniach klinicznych (RCT – randomized controlled trials) spełniających wymogi medycyny opartej na faktach (EBM – evidence-based medicine). Im wcześniej rozpoczęto rehabilitację, tym lepsze uzyskano wyniki (najwyższa klasa dowodów naukowych I oraz najwyższy poziom wytycznych A)5-8. W ostatnich latach rozwija się idea wczesnej mobilizacji i VEM – do 48 godzin, a nawet w ciągu 24 godzin po zachorowaniu. Liczne badania kliniczne wykazały, że pacjenci, u których szybko rozpoczęto pionizację, wcześnie uzyskują lepsze wyniki rehabilitacji, mają większe szanse na przeżycie i rzadziej trafiają do domów opieki.
