Choroby reumatyczne są związane z występowaniem zapalenia różnych struktur oka, a rodzaj struktury i typ zapalenia może ukierunkować klinicystę na możliwe rozpoznanie, w zdefiniowanej już chorobie reumatycznej można zaś spodziewać się określonych zmian w narządzie wzroku. Wiedza ta pozwala niejednokrotnie rozpoznać chorobę podstawową i przeciwdziałać – przez ustalenie właściwej terapii – ciężkim powikłaniom choroby, w tym ze strony narządu wzroku, takim jak pogorszenie ostrości widzenia czy ślepota. Współpraca reumatologa i okulisty jest koniecznością i może korzystnie wpływać na rokowanie chorego. Dzięki takiej współpracy opracowano algorytm postępowania z pacjentem z zapaleniem błony naczyniowej oka59, kierowany do okulistów, który ma służyć wczesnej identyfikacji chorych z SpA, co pozwala na kompleksowe leczenie i podjęcie we właściwym czasie terapii obejmującej też narząd wzroku oraz właściwe monitorowanie choroby (ryc. 1).

Reumatolodzy zaś dzięki wiedzy na temat zmian w narządzie wzroku mają możliwość właściwego ukierunkowania diagnostyki (np. w kierunku SpA czy zapalenia naczyń). Na bazie międzyspecjalistycznej współpracy w 2019 r. powstały wytyczne postępowania klinicznego w zespole suchego oka w przebiegu zespołu Sjögrena60. W 2017 r. polscy okuliści przedstawili Wytyczne Polskiego Towarzystwa Okulistycznego dotyczące diagnostyki i leczenie zespołu suchego oka, zaś w 2019 r. Polskie Towarzystwo Okulistyczne przy współpracy Polskiego Towarzystwa Reumatologicznego i Polskiego Towarzystwa Hematologów i Transfuzjologów opracowało dokument „Zapobieganie i leczenie ciężkiego zapalenia rogówki w przebiegu zespołu suchego oka – wytyczne postępowania klinicznego”61,62.

Wnioski:

  1. Do najczęstszych powikłań zapalnych ze strony narządu wzroku w przebiegu chorób reumatycznych należy zapalenie błony naczyniowej oka towarzyszące przede wszystkim spondyloartropatiom.
  2. Objawy suchego oka są częstym powikłaniem chorób reumatycznych. W przypadku pierwotnego zespołu Sjögrena są jedną z charakterystycznych cech klinicznych tej choroby i wynikają z procesu zapalnego związanego z naciekiem zapalnym gruczołów łzowych, skutkującego niedoborem fazy wodnej.
  3. Zapalenia rogówki, twardówki, nadtwardówki wiązane są z układowym zapaleniem naczyń, w tym zapaleniem naczyń towarzyszącym innym układowym chorobom tkanki łącznej, takim jak toczeń rumieniowaty układowy czy zespół Sjögrena.
  4. Nierozpoznanie lub późne rozpoznanie zmian w narządzie wzroku w przebiegu chorób reumatycznych może skutkować ciężkimi powikłaniami ze ślepotą włącznie.
  5. Szczególną grupą chorych są dzieci z MIZS, u których proces zapalny w narządzie wzroku może długo przebiegać bezobjawowo; są one szczególnie zagrożone ciężkimi powikłaniami.

Abstract

Ophthalmological symptoms of rheumatic diseases

Rheumatic diseases are associated with the inflammation of various eye structures. Based on the structure involved and the type of inflammation, a clinician can establish a specific diagnosis or can anticipate certain lesions in the organ of vision, secondary to the pre-existing rheumatic disease. This often helps to diagnose the underlying disease and prevent – by implementing appropriate therapy – severe complications associated with the eye and visual capacity, such as impaired vision or total loss of vision. A cooperation between a rheumatologist and an oculist is a must and it can have a favorable impact on the patient’s prognosis.

Piśmiennictwo

1. Uribe-Reina P, Muñoz-Ortiz J, Cifuentes-González C, et al. Ocular Manifestations in Colombian Patients with Systemic Rheumatologic Diseases. Clin Ophthalmol 2021;15:2787-802. doi: 10.2147/OPTH.S306621

2. Turk MA, Hayworth JL, Nevskaya T, Pope JE. Ocular Manifestations in Rheumatoid Arthritis, Connective Tissue Disease, and Vasculitis: A Systematic Review and Metaanalysis. J Rheumatol 2021;48(1):25-34. doi: 10.3899/jrheum.190768

3. Bhamra MS, Gondal I, Amarnani A, et al. Ocular Manifestations of Rheumatoid Arthritis: Implications of Recent Clinical Trials. Int J Clin Res Trials 2019;4:139. https://doi.org/10.15344/2456-8007/2019/139

4. Marcinów-Ostapczuk M. Zapalenie twardówki i nadtwardówki. Współczesne możliwości diagnostyki i leczenia. Przegląd Okulistyczny 2012;48(4):1-2

5. Rademacher J, Poddubnyy D, Pleyer U. Uveitis in spondyloarthritis. Therap Adv Musculoskel Dis 2020 Sept 12. https://doi.org/10.1177/1759720X20951733

6. Felis-Giemza A. Spondyloartropatie a zmiany narządowe – kompleksowe podejście do pacjenta. Forum Reumatol 2017;3(3):160-7

7. Ebrahimiadib N, Berijani S, Ghahari MR, Pahlaviani FG. Ankylosing Spondylitis. J Ophthalmic Vis Res 2021;16:462-9

8. Cantini F, Nannini C, Cassarà E, et al. Uveitis in Spondyloarthritis: An Overview. J Rheumatol Suppl 2015;93:27-9. doi: 10.3899/jrheum.150630

9. Sun L, Wu R, Xue Q, et al. Risk factors of uveitis in ankylosing spondylitis: An observational study. Medicine (Baltimore) 2016;95(28):e4233. doi: 10.1097/MD.0000000000004233

10. Kwiatkowska B, Maślińska M. Ocular Symptoms (Conjunctivitis, Uveitis) in Reactive Arthritis. Conjunctivitis – A Complex and Multifaceted Disorder. Zdenek Pelikan, IntechOpen 2011. doi: 10.5772/26431

11. Carlin E, Flew S. Sexually acquired reactive arthritis. Clin Med (Lond) 2016;16(2):193-6. doi: 10.7861/clinmedicine.16-2-193

12. Kemeny-Beke A, Szodoray P. Ocular manifestations of rheumatic diseases. Int Ophthalmol 2020;40:503-10

13. Monnet D, Breban M, Hudry C, et al. Ophthalmic findings and frequency of extraocular manifestations in patients with HLA-B27 uveitis: a study of 175 cases. Ophthalmology 2004;111:802-9

14. van der Heijde D, Ramiro S, Landewé R, et al. 2016 update of the ASAS-EULAR management recommendations for axial spondyloarthritis Annals Rheumatic Dis 2017;76:978-91

15. Ringold S, et al. 2019 American College of Rheumatology/Arthritis Foundation Guideline for the Treatment of Juvenile Idiopathic Arthritis: Therapeutic Approaches for Non-Systemic Polyarthritis, Sacroiliitis, and Enthesitis. Arthritis Care Research 2019;71(6):717-34. doi: 10.1002/acr.23870

16. Żuber Z. Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów. Pediatr Dypl 2012;16(2):23-32

17. Clarke SL, Sen ES, Ramanan AV. Juvenile idiopathic arthritis-associated uveitis. Pediatr Rheumatol Online J 2016;14(1):27. doi: 10.1186/s12969-016-0088-2

18. Rypdal V, et al. Uveitis in Juvenile Idiopathic Arthritis 18-Year Outcome in the Population-based Nordic Cohort Study. Ophthalmology 2021;128:598-608

19. Rutkowska-Sak L, Gietka P. Uveitis associated juvenile idiopathic arthritis - presentation of recently published international recommendations for diagnostic and therapeutic procedures. Reumatologia 2020;58(5):277-81. doi: 10.5114/reum.2020.100169

20. Garner AJ, Saatchi R, Ward O, Hawley DP. Juvenile Idiopathic Arthritis: A Review of Novel Diagnostic and Monitoring Technologies. Healthcare (Basel) 2021;9(12):1683. doi: 10.3390/healthcare9121683

21. Carlsson E, Beresford MW, Ramanan AV, et al. Juvenile Idiopathic Arthritis Associated Uveitis. Children (Basel) 2021;8(8):646. doi: 10.3390/children8080646

22. Heiligenhaus A, Niewerth M, Ganser G, et al.; German Uveitis in Childhood Study Group. Prevalence and complications of uveitis in juvenile idiopathic arthritis in a population-based nation-wide study in Germany: suggested modification of the current screening guidelines. Rheumatology 2007;46(6):1015-9

23. Constantin T, Foeldvari I, Anton J, et al. Consensus-based recommendations for the management of uveitis associated with juvenile idiopathic arthritis: the SHARE initiative. Ann Rheum Dis 2018;77(8):1107-17. doi: 10.1136/annrheumdis-2018-213131

24. Angeles-Han ST, Ringold S, Beukelman T, et al. 2019 American College of Rheumatology/Arthritis Foundation Guideline for the Screening, Monitoring, and Treatment of Juvenile Idiopathic Arthritis-Associated Uveitis. Arthritis Care Res (Hoboken) 2019;71(6):703-16. doi: 10.1002/acr.23871

25. Palejwala NV, Walia HS, Yeh S. Ocular manifestations of systemic lupus erythematosus: a review of the literature. Autoimmune Dis 2012;2012:290898. doi: 10.1155/2012/290898

26. Silpa-Archa S, Lee JJ, Foster CS. Ocular manifestations in systemic lupus erythematosus. Brit J Ophthalmol 2016;100:135-41

27. Szucs G, Szekanecz Z, Aszalos Z, et al. A Wide Spectrum of Ocular Manifestations Signify Patients with Systemic Sclerosis. Ocul Immunol Inflam 2021;29:1:81-9. doi: 10.1080/09273948.2019.1657467

28. Choudhary MM, Hajj-Ali RA, Lowder CY. Gender and Ocular Manifestations of Connective Tissue Diseases and Systemic Vasculitides. J Ophthalmol 2014, article ID 403042. https://doi.org/10.1155/2014/403042

29. Kozikowska M, Luboń W, Kucharz EJ, Mrukwa-Kominek E. Ocular manifestations in patients with systemic sclerosis. Reumatologia 2020;58(6):401-6. doi: 10.5114/reum.2020.102004

30. Ruiz-Lozano RE, Velazquez-Valenzuela F, Roman-Zamudio M, et al. Polymyositis and dermatomyositis: ocular manifestations and potential sight-threatening complications. Rheumatol Int 2021. https://doi.org/10.1007/s00296-021-05035-7

31. Foroozan R. Visual loss from optic neuropathy in dermatomyositis. Rheumatology 2004;43(3):391-3. https://doi.org/10.1093/rheumatology/keh040

32. Fukuda K, Mizobuchi T, Nakajima I, et al. Ocular Involvement in Relapsing Polychondritis. J Clin Med 2021;10:4970. https://doi.org/10.3390/jcm10214970

33. Maślińska M. Introductory Chapter: Autoimmune Epithelitis – Discussion about Sjögren’s Syndrome and Primary Biliary Cholangitis. In: Maślińska M (ed.). Chronic Autoimmune Epithelitis – Sjögren’s Syndrome and Other Autoimmune Diseases of the Exocrine Glands. IntechOpen, London 2019. doi: 10.5772/intechopen.86258

34. Roszkowska AM, Oliverio GW, Aragona E, et al. Ophthalmologic Manifestations of Primary Sjögren’s Syndrome. Genes 2021;12:365. https://doi.org/ 10.3390/genes12030365

35. Titsinides S, Nikitakis N, Piperi E, Sklavounou A. MALT Lymphoma of Minor Salivary Glands in a Sjögren’s Syndrome Patient: a Case Report and Review of Literature. J Oral Maxillofac Res 2017;8(1):e5. doi:10.5037/jomr.2017.8105

36. Kopacz D, Maciejewicz P. Sjögren’s Syndrome as an Ocular Problem: Signs and Symptoms, Diagnosis, Treatment’. In: Maślińska M (ed.). Chronic Autoimmune Epithelitis – Sjögren’s Syndrome and Other Autoimmune Diseases of the Exocrine Glands. IntechOpen, London 2019. doi: 10.5772/intechopen.83821

37. Mathews PM, Robinson SA, Gire A, et al. Extraglandular ocular involvement and morbidity and mortality in primary Sjögren’s Syndrome. PLoS One 2020;15(9):e0239769. doi: 10.1371/journal.pone.0239769

38. Shiboski CH, Shiboski SC, Seror R, et al. 2016 American College of Rheumatology/European League Against Rheumatism Classification Criteria for Primary Sjögren’s Syndrome: A Consensus and Data-Driven Methodology Involving Three International Patient Cohorts. Arthritis Rheumatol 2017;69(1):35-45. doi: 10.1002/art.39859

39. Daniels TE, Cox D, Shiboski CH, et al. Associations between salivary gland histopathologic diagnoses and phenotypic features of Sjögren’s syndrome among 1,726 registry participants. Arthritis Rheum 2011;63(7):2021-30

40. Whitcher JP, Shiboski CH, Shiboski SC, et al. A simplified quantitative method for assessing keratoconjunctivitis sicca from the Sjögren’s Syndrome International Registry. Am J Ophthalmol 2009;149(3):405-15

41. Navazesh M, Kumar SK University of Southern California School of D. Measuring salivary flow: challenges and opportunities. J Am Dent Assoc 2008;139(Suppl.):35S-40S

42. Maritati F, Peyronel F, Vaglio A. IgG4-related disease: a clinical perspective. Rheumatology 2020;59(Suppl. 3):iii123-iii131. https://doi.org/10.1093/rheumatology/kez667

43. Yu WK, Tsai CC, Kao SC, Liu CJ. Immunoglobulin G4-related ophthalmic disease. Taiwan J Ophthalmol 2018;8(1):9-14. doi:10.4103/tjo.tjo_12_17

44. Goto H, Ueda SI, Nemoto R, et al. Clinical features and symptoms of IgG4-related ophthalmic disease: a multicenter study. Jpn J Ophthalmol 2021;65(5):651-6. doi: 10.1007/s10384-021-00847-3

45. Chen TS, Figueira E, Lau OC, et al. Successful medical orbital decompression with adjunctive rituximab for severe visual loss in IgG4-related orbital inflammatory disease with orbital myositis. Ophthalmic Plast Reconstr Surg 2014;30(5):e122-5. doi: 10.1097/IOP.0b013e3182a64fa4

46. Zhang W, Luo J, Jiao J. Optic nerve involvement in immunoglobulin G4-related disease: A case report. Exp Ther Med 2016;12(1):111-4. doi: 10.3892/etm.2016.3291

47. Ohshima K, Sogabe Y, Sato Y. The usefulness of infraorbital nerve enlargement on MRI imaging in clinical diagnosis of IgG4-related orbital disease. Jpn J Ophthalmol 2012;56(4):380-2. doi: 10.1007/s10384-012-0151-6

48. Derzko-Dzulynsky L. IgG4-related disease in the eye and ocular adnexa. Curr Opin Ophthalmol 2017;28(6):617-22. doi: 10.1097/icu.0000000000000427 

49. Wu A, Andrew NH, McNab AA, Selva D. Bilateral IgG4-related ophthalmic disease: a strong indication for systemic imaging. Br J Ophthalmol 2016;100(10):1409-11. doi: 10.1136/bjophthalmol-2015-307437

50. Chougule A, Bal A, Das A, et al. A Comparative Study of Inflammatory Myofibroblastic Tumors and Tumefactive IgG4-related Inflammatory Lesions. Appl Immunohistochem Molecul Morphol 2016;24(10):721-8. doi: 10.1097/pai.0000000000000252

51. Wallace ZS, Naden RP, Chari S, et al.; Members of the ACR/EULAR IgG4-RD Classification Criteria Working Group. The 2019 American College of Rheumatology/European League Against Rheumatism classification criteria for IgG4-related disease. Ann Rheum Dis 2020;79(1):77-87. doi: 10.1136/annrheumdis-2019-216561

52. Sfiniadaki E, Tsiara I, Theodossiadis P, et al. Ocular Manifestations of Granulomatosis with Polyangiitis: A Review of the Literature. Ophthalmol Ther 2019;8:227-34. https://doi.org/10.1007/s40123-019-0176-8

53. Orazbekov L, Issergepova B, Assainova M, Ruslanuly K. Granulomatosis with Polyangiitis with Ocular Manifestations. Case Rep Ophthalmol 2021;12:98-104. doi: 10.1159/000510959

54. Pérez-Jacoiste Asín MA, Charles P, Rothschild PR, et al. Ocular involvement in granulomatosis with polyangiitis: A single-center cohort study on 63 patients. Autoimmun Rev 2019;18(5):493-500. doi: 10.1016/j.autrev.2019.03.001

55. Akella SS, Schlachter DM, Black EH, et al. Ophthalmic Eosinophilic Granulomatosis With Polyangiitis (Churg–Strauss Syndrome): A Systematic Review of the Literature. Ophthalmic Plast Reconstr Surg 2019;35(1):7-16. doi: 10.1097/IOP.0000000000001202

56. Zając H, Turno-Kręcicka A. Ocular Manifestations of Behçet’s Disease: An Update on Diagnostic Challenges and Disease Management. J Clinical Medicine 2021;10(21):5174. https://doi.org/10.3390/jcm10215174

57. Çakar Özdal P. Behçet’s Uveitis: Current Diagnostic and Therapeutic Approach. Turk J Ophthalmol 2020;50(3):169-82. doi:10.4274/tjo.galenos.2019.60308

58. Posarelli C, Maglionico MN, Talarico R, et al. Behçet’s syndrome and ocular involvement: changes over time. Clin Exp Rheumatol 2020;127(5):86-93

59. Haroon M, Ramasamy P, O’Rourke M, et al. SAT0237 Dublin Uveitis Evaluation Tool (DUET): A Proposed Algorithm and Its Performance Evaluation for the Best Referral By Ophthalmologists of Acute Anterior Uveitis Patients with Possible Underlying Spondyloarthropathy. Ann Rheumat Dis 2013;72:A661-A662

60. Ramos-Casals M, Brito-Zerón P, Bombardieri S, et al.; EULAR–Sjögren Syndrome Task Force Group. EULAR recommendations for the management of Sjögren’s syndrome with topical and systemic therapies. Ann Rheum Dis 2020;79(1):3-18. doi: 10.1136/annrheumdis-2019-216114

61. https://pto.com.pl/wytyczne?page=2 PTO_Wytyczne_Zespol_Suchego_Oka_2018.PDF. Dostęp 14.02.2022

62. http://www.reumatologia.ptr.net.pl/files/2020.04.22%20-%20Wytyczne_ZSO-1.pdf. Dostęp 14.02.2022

Do góry