Kwestią dyskusyjną pozostaje wykorzystanie w diagnostyce guzów ślinianek BAC. Opisywano pojedyncze przypadki rozsiewu komórek nowotworowych guzów mieszanych po wykonanej biopsji, niemniej obecnie uważa się ją za badanie bezpieczne, które nie zwiększa ryzyka wznowy nowotworu. Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa w guzach ślinianek pozwala na potwierdzenie złośliwego charakteru zmiany z dokładnością 85-97%. W przypadku guzów dużych gruczołów ślinowych BAC nie jest zalecana obligatoryjnie i stosuje się ją, gdy obraz zmiany w USG nie jest jasny, podejrzewa się zmianę złośliwą lub należy różnicować guz z powiększonym węzłem chłonnym¹⁵. Bezwzględnym wskazaniem do BAC są guzy wywodzące się z małych gruczołów ślinowych. W guzach wywodzących się z dużych gruczołów ślinowych, pokrytych niezmienioną skórą, nie powinno się wykonywać biopsji otwartej, która ograniczona jest jedynie do przypadków podejrzenia chłoniaka ślinianki lub guzów nieresekcyjnych, wymagających weryfikacji histopatologicznej.

Pozytonowa tomografia emisyjna (PET – positron emission tomography) znajduje zastosowanie w diagnostyce guzów ślinianek jedynie w ocenie przerzutów odległych lub przy podejrzeniu wznowy. Nie różnicuje ona zmian łagodnych i złośliwych.

Leczenie guzów ślinianek i follow-up po leczeniu

Dla określenia zaleceń terapeutycznych w grupie nabłonkowych nowotworów złośliwych gruczołów ślinowych powszechnie przyjęty jest podział na guzy o niskim (low grade) i wysokim (high grade) stopniu złośliwości histologicznej (tab. 1)^12,16.

Tabela 1. Podział nabłonkowych nowotworów złośliwych gruczołów ślinowych

Niemniej podstawowa zasada leczenia to radykalne usunięcie guza przy jak najmniejszym obniżeniu jakości życia pacjenta. Dla wszystkich guzów ślinianek metodą z wyboru jest leczenie chirurgiczne, wynikające z braku promienioczułości nowotworów ślinianek. Istotnym elementem operacji nowotworów ślinianki przyusznej staje się lokalizacja nerwu twarzowego, którego uszkodzenie powoduje duże problemy estetyczne i funkcjonalne (niedomykanie powieki, ślinienie, zaburzenia mowy). Do uszkodzenia gałęzi brzeżnej nerwu twarzowego może dojść także w trakcie operacji ślinianki podżuchwowej. Dobra znajomość anatomii, korzystanie z mikroskopu operacyjnego w identyfikacji nerwu twarzowego, a w wybranych przypadkach również ze stymulatora nerwu, znacznie zmniejsza ryzyko powikłań pooperacyjnych. Do najczęstszych powikłań chirurgii należy przejściowy (rzadziej trwały) niedowład nerwu twarzowego, głównie w zakresie gałęzi brzeżnej. Znacznie rzadziej dochodzi do całkowitego czasowego lub trwałego porażenia nerwu twarzowego. Innymi powikłaniami są: zespół Łucji Frey (napadowe pocenie i zaczerwienienie policzka podczas spożywania pokarmów), przetoka ślinowa czy wznowa guza.

Nowotwory złośliwe w większości przypadków wymagają leczenia skojarzonego – resekcji chirurgicznej i pooperacyjnej radioterapii^14,16. Chemioterapia w leczeniu raków gruczołów ślinowych ma bardzo małe znaczenie.

Bardzo ważnym elementem opieki onkologicznej po leczeniu nowotworów ślinianek jest regularna kontrola lekarska zarówno w gabinecie lekarza POZ, jak i u laryngologa oraz samoobserwacja pacjenta. Badanie palpacyjne po wcześniejszym leczeniu chirurgicznym i radioterapii ma ograniczone znaczenie, dlatego niezbędne jest wykonywanie okresowych badań kontrolnych USG lub ewentualnie TK czy MR. W przypadku podejrzenia wznowy przydatne staje się wcześniej wspomniane badanie PET. Częstość kontroli i badań zależy od histologii guza. W przypadku guzów łagodnych najczęściej kontrolne USG zalecane jest 6-12 miesięcy po operacji i dotyczy głównie guzów mieszanych, mających tendencję do wznowy. Opieka po leczeniu zmian złośliwych musi być częstsza i długotrwała. Zaleca się monitorowanie stanu pacjenta co miesiąc przez 6 pierwszych miesięcy, następnie co 3 miesiące przez kolejne 4 lata, a później co roku, ze względu na możliwe późne wznowy (nawet po 20 latach)¹⁷. Okresowo wskazane jest także wykonywanie RTG klatki piersiowej, ponieważ część nowotworów ślinianek ma tendencję do powodowania przerzutów do płuc.

Rokowania w guzach złośliwych ślinianek są poważne, 5-letnie przeżycie wynosi 50%, a 15-letnie – już tylko 35-40%¹⁸.

Podsumowanie

Guzy ślinianek są rzadką grupą nowotworów, które ze względu na swą dużą niejednorodność i lokalizację w okolicy ważnych życiowo struktur nastręczają wielu problemów diagnostycznych i terapeutycznych. Nowe ścieżki postępowania z pacjentami z podejrzeniem nowotworu w postaci karty DILO i Programu Profilaktyki Pierwotnej i Wczesnego Wykrywania Nowotworów Głowy i Szyi umożliwiły znaczne skrócenie czasu upływającego od rozpoznania do zakończenia leczenia. Rola lekarza POZ w całym procesie postępowania z guzami gruczołów ślinowych jest niebagatelna i zaczyna się od szybkiego skierowania pacjenta na właściwą ścieżkę diagnostyczną, a kończy na długofalowej obserwacji i follow-up chorych, którzy zakończyli leczenie.