Wprowadzenie

Makrolidy są po β-laktamach najczęściej stosowanymi antybiotykami w lecznictwie otwartym, co wynika z ich szerokiego zakresu aktywności przeciwbakteryjnej i bezpieczeństwa stosowania. Pierwszym antybiotykiem z tej grupy była odkryta w 1952 roku erytromycyna, wytwarzana przez Streptomyces erythreus. Od tego czasu do lecznictwa wprowadzono wiele nowych preparatów o udoskonalonych właściwościach farmakokinetycznych i lepszej tolerancji.

Charakterystyka grupy

Tabela 1. Podział makrolidów w zależności od budowy pierścienia laktonowego (uwzględniono antybiotyki dostępne w Polsce)

Makrolidy są makrocząsteczkowymi laktonami zawierającymi w pierścieniu 14, 15 lub 16 atomów węgla (tab. 1). Mechanizm ich działania polega na blokowaniu biosyntezy białka przez wiązanie z 23S rRNA podjednostki 50S bakteryjnego rybosomu, co prowadzi do zahamowania elongacji łańcucha polipeptydowego.¹

Do grupy antybiotyków makrolidowych należą zarówno antybiotyki naturalne (poza erytromycyną także spiramycyna i josamycyna), jak i półsyntetyczne pochodne erytromycyny, takie jak cykliczny węglan erytromycyny (Davercin), roksytromycyna, klarytromycyna, azytromycyna, oraz pochodne ketolidowe, takie jak telitromycyna.

Tabela 2. Zakres aktywności makrolidów

Zakres działania przeciwbakteryjnego makrolidów jest bardzo szeroki (tab. 2) i obejmuje większość bakterii Gram-dodatnich i niektóre Gram-ujemne, bakterie atypowe, krętki, niektóre prątki oraz pierwotniaki z rodzaju Toxoplasma. Makrolidy nie są aktywne (lub wykazują niewielką aktywność) wobec pałeczek Gram-ujemnych z rodziny Enterobacteriaceaei pałeczek niefermentujących (Pseudomonas, Acinetobacter).²

Tabela 3. Właściwości farmakokinetyczne makrolidów^16-18

Antybiotyki makrolidowe należą do leków bezpiecznych, ale mogą wywoływać działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego, ze względu na powinowactwo do receptorów motylinowych, wpływających na motorykę. Niektóre makrolidy wchodzą w istotne interakcje z lekami metabolizowanymi w wątrobie przy udziale cytochromu P450, co może prowadzić do zwiększenia stężenia tych leków i działania toksycznego. Poszczególne makrolidy różnią się farmakokinetyką (tab. 3), a zwłaszcza długością okresu półtrwania, co determinuje ich dawkowanie. Makrolidy dobrze przenikają do większości tkanek i narządów, z wyjątkiem ośrodkowego układu nerwowego. Poza tym charakteryzują się znakomitą penetracją do wnętrza komórek, głównie leukocytów wielojądrowych i makrofagów, dzięki czemu są bardzo aktywne wobec patogenów wewnątrzkomórkowych.³

Wskazania do stosowania antybiotyków makrolidowych

Główne wskazania do stosowania makrolidów obejmują:⁴

1. Zakażenia górnych dróg oddechowych – jako leki alternatywne dla antybiotyków β-laktamowych u chorych z nadwrażliwością typu natychmiastowego w:

a. anginie paciorkowcowej – należy jednak pamiętać, że ok. 12% szczepów Streptococcus pyogenes w Polsce jest opornych na makrolidy⁵

b. ostrym zapaleniu ucha środkowego lub ostrym zapaleniu błony śluzowej nosa i zatok przynosowych – należy stosować wyłącznie makrolid aktywny wobec Haemophilus influenzae, tj. klarytromycynę lub azytromycynę. Zgodnie z aktualnymi rekomendacjami europejskimi EUCAST, dotyczącymi oznaczania i interpretacji lekowrażliwości, szczepy H. influenzae uznaje się obecnie za średnio wrażliwe na wyżej wymienione makrolidy.⁶ Oporność na makrolidy szczepów Streptococcus pneumoniae, najważniejszego patogenu dróg oddechowych, przekracza w naszym kraju 25%.⁵

2. Zapalenie płuc – zwłaszcza przy podejrzeniu udziału bakterii atypowych

3. Krztusiec – makrolidy są antybiotykami z wyboru

4. Zakażenia skóry (liszajec, róża, czyraki)