Wprowadzenie

Celiakia jest jedną z najczęściej występujących nietolerancji pokarmowych związaną ze spożyciem glutenu zawartego w pszenicy, życie i jęczmieniu. Występuje u 1% ogółu populacji Europy i Stanów Zjednoczonych. Ma bardzo różnorodny obraz kliniczny, od przebiegu bezobjawowego do bardzo burzliwych objawów gastroenterologicznych lub spoza przewodu pokarmowego. Diagnostyka celiakii opiera się obecnie na badaniach genetycznych, serologicznych i biopsji jelita cienkiego. Dieta bezglutenowa, będąca leczeniem z wyboru, musi być stosowana przez całe życie.

Definicja

Celiakia jest chorobą ogólnoustrojową o podłożu immunologicznym wywołaną przez gluten i związane z nim prolaminy, występującą u osób predysponowanych genetycznie. Charakteryzuje się różnorodnymi objawami klinicznymi, obecnością swoistych przeciwciał w surowicy, haplotypu HLA-DQ2 lub HLA-DQ8 oraz enteropatią.¹

Dane epidemiologiczne

Częstość występowania celiakii w populacji ogólnej szacowana na podstawie systematycznego przeglądu piśmiennictwa to 1 przypadek na 160 osób.² Polskie badania populacyjne wskazują na podobną częstość występowania choroby w Polsce.³ W niektórych krajach europejskich (Dania, Finlandia, Szwecja) i w Stanach Zjednoczonych częstość występowania celiakii w ostatnich latach wyraźnie się zwiększa. Prawdopodobnie zjawisko to jest związane ze znacznym wpływem środowiska (teoria higieniczna) oraz zmianami w pszenicy i innych zbożach.⁴

Celiakia obecnie jest diagnozowana zarówno w wieku dziecięcym, jak i dorosłym. Częściej występuje u kobiet (2-2,5:1). Różnorodność objawów klinicznych sprawia, że rozpoznanie ustalane jest często z wieloletnim opóźnieniem, u dorosłych średnio po 9,7 roku od wystąpienia pierwszych objawów klinicznych i 5,8 roku od pierwszego kontaktu z lekarzem. Badania przesiewowe wskazują, że w niektórych krajach Europy Zachodniej na 5-10 chorych z celiakią niezdiagnozowaną przypada 1 z rozpoznaną chorobą.⁵

Postacie kliniczne

 Zgodnie z propozycją porządkującą nomenklaturę różnych postaci klinicznych celiakii obecnie wyróżnia się:

• postać klasyczną przebiegającą z objawami zaburzeń wchłaniania jelitowego (warunkiem rozpoznania tej postaci choroby jest występowanie przynajmniej jednego z czterech objawów, takich jak: biegunka, stolce tłuszczowe, zmniejszenie masy ciała, zaburzenia wzrastania)
• postać nieklasyczną z objawami klinicznymi ze strony przewodu pokarmowego innymi niż w postaci klasycznej i/lub z objawami spoza przewodu pokarmowego
• postać subkliniczną przebiegającą bez objawów klinicznych skłaniających do diagnostyki w kierunku celiakii
• postać asymptomatyczną, bez żadnych objawów klinicznych, nawet przy wnikliwym wywiadzie ukierunkowanym na diagnostykę celiakii
• postać potencjalną, charakteryzującą się obecnością nieprawidłowych wyników testów serologicznych w kierunku celiakii u pacjenta z prawidłowym obrazem błony śluzowej jelita cienkiego (tab. 1).⁶

Obraz kliniczny

Różnorodne objawy ze strony przewodu pokarmowego u chorych na celiakię występują częściej u dzieci i mogą mieć różne nasilenie. Przewlekła biegunka, typowo z 1-4 na dobę obfitymi, tłuszczowymi stolcami o przykrym zapachu, dotyczy obecnie niespełna...