Wprowadzenie

Biegunka, zgodnie z definicją WHO,¹ jest stanem, w którym dziecko oddaje zwiększoną liczbę i objętość stolca o nieprawidłowej luźnej konsystencji – przynajmniej 3 wypróżnienia w ciągu doby – lub pojedyncze luźne stolce z dodatkiem patologicznych domieszek, takich jak krew, ropa czy śluz. Częstość występowania biegunki u dzieci do ukończenia 3 roku życia w Europie wynosi 0,5-1,9 epizodu na dziecko w ciągu roku.² W Europie ostra biegunka najczęściej ma etiologię wirusową. Jej przebieg u większości dzieci jest samoograniczający; nie trwa dłużej niż 7-10 dni i w większości przypadków nie wymaga żadnej diagnostyki. Po ocenie ryzyka i stopnia odwodnienia dziecko z objawami biegunki kwalifikuje się do leczenia domowego bądź szpitalnego. Niezależnie od stopnia odwodnienia najważniejszym elementem postępowania jest prawidłowe nawadnianie dziecka. Tylko nieliczne dzieci wymagają hospitalizacji, większość dzięki m.in. zastosowaniu doustnych płynów nawadniających (DPN) może być skutecznie leczona w warunkach ambulatoryjnych.² W przypadku występowania objawów biegunki ponad 14 dni należy rozpoznać biegunkę przewlekłą. Ze względu na ryzyko wystąpienia w jej przebiegu m.in. niedożywienia wymagane jest nie tylko leczenie, ale zawsze też diagnostyka.

Ostra biegunka

Ocena ryzyka i stopnia odwodnienia

Najlepszym sposobem oceny stopnia odwodnienia jest określenie ubytku masy ciała.² Zwykle uzyskanie tych danych nie jest możliwe ze względu na brak pomiarów masy ciała tuż przed zachorowaniem. Stopień odwodnienia określa się więc na podstawie danych z badania podmiotowego i przedmiotowego.³ Badanie podmiotowe powinno być ukierunkowane na obecność objawów wiążących się z ryzykiem odwodnienia, takich jak wymioty, wielokrotne obfite wypróżnienia, odmowa przyjmowania płynów doustnie, gorączka, zaburzenia zachowania i zmniejszona diureza. W badaniu przedmiotowym po dokładnej ocenie stanu ogólnego należy zwrócić uwagę na elastyczność skóry, czas powrotu włośniczkowego, napięcie ciemiączka i gałek ocznych, wilgotność błon śluzowych, obecność łez. Występowanie objawów odwodnienia zależy nie tylko od stopnia utraty wody, ale też m.in. od wahań stężeń elektrolitów, a przede wszystkim sodu. Próbę usystematyzowania znaczenia poszczególnych objawów w ocenie stopnia odwodnienia podjęli Steiner i wsp.⁴ Autorzy oceniali, które dane z badania podmiotowego i przedmiotowego oraz badań laboratoryjnych najlepiej korelują z odwodnieniem powyżej 5% masy ciała. Sprawdzono 13 badań, w których analizowano historię choroby dzieci z ostrą biegunką w wieku od 1 miesiąca do 5 r.ż., łącznie 1236 dzieci. Stwierdzono małą wartość danych z wywiadu w ustaleniu stopnia odwodnienia, natomiast wykazano istnienie korelacji między odwodnieniem z ubytkiem masy ciała o co najmniej 5% a występowaniem niektórych objawów przedmiotowych, takich jak wydłużony czas powrotu włośniczkowego, nieprawidłowa elastyczność skóry oraz nieprawidłowy rytm oddychania. Stwierdzono też, że występowanie kilku objawów ma większą wartość diagnostyczną w rozpoznawaniu odwodnienia niż pojedynczy. Analizowano też wartość diagnostyczną badań laboratoryjnych w rozpoznawaniu odwodnienia. Oceniano stężenie mocznika w surowicy, wodorowęglanów, niedobór zasad, stężenie kwasu moczowego oraz ciężar właściwy moczu. Spośród tych badań jedynie pomiar stężenia wodorowęglanów i jego wartość <17 mmol/l korelowała z rozpoznaniem odwodnienia z ubytkiem masy ciała o co najmniej 5%.