Hormony tarczycy odgrywają bardzo ważną rolę we wzroście i dojrzewaniu komórek oraz tkanek nie tylko w okresie płodowym i noworodkowym, lecz także w całym okresie rozwojowym. Zaburzenia czynności gruczołu tarczowego w najwcześniejszych okresach życia wpływają na nieprawidłowe dojrzewanie ośrodkowego układu nerwowego, szkieletu i innych narządów, a także tkanek. Brak lub nadmiar hormonów tarczycy w okresie płodowym i noworodkowym powodują trwałe zmiany u dziecka, które utrzymują się nawet po wyrównaniu czynności tarczycy w następnych tygodniach i miesiącach życia.

Rozwój tarczycy

Okres prenatalny

Rozwój tarczycy w życiu płodowym rozpoczyna się od uaktywnienia programu genetycznego grupy komórek endodermalnych w linii pośrodkowej ciała zarodka w tylnej części jamy ustnej stanowiącej część jelita głowowego^1-3. Około 30-40 dnia życia płodowego zawiązek tarczycy wędruje od otworu między zawiązkami języka wzdłuż przewodu językowo-tarczowego. W tym czasie z grzebieni nerwowych, pochodzących z piątej kieszonki skrzelowej, migrują komórki C produkujące kalcytoninę. Około 10 tygodnia życia płodowego z komórek zawiązka tarczycy zaczynają się tworzyć pęcherzyki tarczycowe^1-3. Na wzrost tarczycy początkowo nie wpływa hormon tyreotropowy (TSH – thyroid stimulating hormone), kluczową rolę w tym procesie odgrywają tkankowe czynniki wzrostowe¹. W 10-12 tygodniu w tarczycy pojawiają się pęcherzyki, można zaobserwować gromadzenie się jodu i oznaczać tyreoglobulinę (Tg) oraz hormony tarczycy. Część hormonów tarczycy w surowicy płodu pochodzi od matki. Stężenie hormonów tarczycy i Tg zwiększa się proporcjonalnie do wieku ciążowego¹.

Efekt Wolffa-Chaikoffa można zaobserwować dopiero między 36 a 40 tygodniem ciąży. Dlatego wcześniaki są wrażliwsze na hamujące czynność tarczycy działanie dużych dawek jodu (stosowanych jako kontrastowe środki jodowe lub jako środki odkażające) niż noworodki donoszone.

TSH jest wydzielany przez przysadkę około 12 tygodnia życia płodowego (3-4 mj.m./l) i jego stężenie zwiększa się w ciągu II i III trymestru ciąży do 6-8 mj.m./l^4,5. Ujemne sprzężenie zwrotne między wydzielaniem hormonów tarczycy a wydzielaniem tyreoliberyny (TRH – thyrotropin-releasing hormone) i TSH występuje dopiero mniej więcej w połowie ciąży. Część TRH jest transportowana od matki, a wzrost stężenia TSH jest odnotowywany u dzieci około 25 tygodnia ciąży^6-9.