Zwiększone stężenie bilirubiny we krwi może być następstwem jej nadmiernego wytwarzania, zahamowania metabolizmu lub utrudnionego wydalania. Poza wątrobowymi przyczynami nadmiernego wytwarzania bilirubiny dochodzi do niego w przypadku wzmożonego rozpadu krwinek czerwonych, co stanowi podstawę niedokrwistości hemolitycznych.

Niedokrwistości hemolityczne to grupa chorób, które cechuje skrócenie czasu przeżycia krwinek czerwonych wskutek ich uszkodzenia. Prawidłowy czas przeżycia erytrocytów wynosi 120 dni, u noworodków – 90 dni, a w niedokrwistościach hemolitycznych skraca się on do <25 dni. Objawami klinicznymi nadmiernej hemolizy krwinek czerwonych są: niedokrwistość i żółtaczka o różnym nasileniu oraz powiększenie śledziony, możliwe jest też powiększenie wątroby. Hemoliza może odbywać się pozanaczyniowo, a wówczas najintensywniejszy rozpad następuje w układzie siateczkowo-śródbłonkowym śledziony i/lub wątroby, co najczęściej skutkuje powiększeniem tych narządów, np. w sferocytozie wrodzonej. Do rozpadu erytrocytów może dochodzić również wewnątrznaczyniowo, np. w niedokrwistościach z udziałem mechanizmów immunologicznych czy mikroangiopatii zakrzepowo-zatorowej.

Niedokrwistości hemolityczne mogą być wrodzone lub nabyte. U podłoża wrodzonych może leżeć defekt błony komórkowej erytrocytów, który doprowadza do zmiany kształtu tych komórek. Zazwyczaj rozpoznawane są: sferocytoza wrodzona, nieprawidłowa budowa hemoglobiny będąca przyczyną talasemii czy niedobór aktywności enzymów wewnątrzkrwinkowych erytrocytów z najczęściej rozpoznawanym niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej (G6PD). Wśród nabytych dominują niedokrwistości autoimmunohemolityczne (NAIH) – to grupa niedokrwistości spowodowanych obecnością autoprzeciwciał, które z udziałem aktywacji dopełniacza bądź bez niej doprowadzają do uszkodzenia erytrocytów. Nocna napadowa hemoglobinuria (PNH – paroxysmal nocturnal hemoglobinuria) to nabyta choroba klonalna krwiotwórczej komórki macierzystej, defekt antygenów CD55 i CD59, które znajdują się na powierzchni erytrocytów, pełnią funkcję inhibitorów dopełniacza i odpowiadają za obserwowaną, szczególnie w nocy, hemolizę. Niedokrwistości hemolityczne mogą wystąpić również w przebiegu różnych zespołów chorobowych, w których dochodzi do uszkodzenia drobnych naczyń z inicjacją procesów zakrzepowych i wtórnego zwężenia światła włośniczek, w których krwinki czerwone ulegają mechanicznemu niszczeniu, m.in. w zespole rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC – disseminated intravascular coagulation) czy zespole hemolityczno-mocznicowym (HUS – hemolytic-uremic syndrome)^1-3.