Soma a psyche
Stres a zaburzenia odżywiania się – nowe wyzwania terapeutyczne
Dr hab. med. Katarzyna Kucharska, prof. nadzw. IPiN1
Lek. Anna Grigo-Skrzypek1
Lek. Elżbieta Bonder2
Mgr Joanna Danielak1
Mgr Barbara Kostecka1
Stres wiąże się z występowaniem wielu zaburzeń, m.in. odżywiania się. Jednym z najczęściej diagnozowanych jest zespół gwałtownego objadania się (ang. binge eating disorder – BED), czyli uleganie napadom obżarstwa na skutek wewnętrznego przymusu i rosnącego napięcia emocjonalnego.
W dłuższej perspektywie niesie on ze sobą wiele szkodliwych konsekwencji. Całkowita eliminacja stresorów i negatywnych doświadczeń nie jest możliwa. Dlatego też podstawę leczenia stanowi terapia, która ma na celu pomóc pacjentowi w zmianie sposobu myślenia, odczuwania i zachowania, wzmocniona o interwencję dietetyczną.
Zaburzenia odżywiania stanowią grupę zaburzeń, do których należą według kryteriów diagnostycznych DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, wersja 5, 2013):
- jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa – AN),
- żarłoczność psychiczna (bulimia nervosa – BN),
- zaburzenia objadania się (binge eating disorder),
- inne specyficzne zaburzenia żywienia i odżywiania (other specified feeding and eating disorder),
- niespecyficzne zaburzenia żywienia i odżywiania (unspecified feeding and eating disorder).
W kryteriach diagnostycznych ICD-10 (International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) poza AN i BN wyszczególniono atypowe postacie tych zaburzeń oraz przejadanie się związane z innymi czynnikami psychologicznymi, wymioty związane z innymi czynnikami psychologicznymi, inne zaburzenia odżywiania się oraz zaburzenia odżywiania się nieokreślone.
W artykule zwrócono szczególną uwagę na rolę stresu w powstawaniu i utrzymywaniu się zaburzeń odżywiania. Stres jest stanem wzmożonego napięcia nerwowego lub mobilizacji sił organizmu w odpowiedzi na stresory fizyczne i psychiczne. Jego przedłużanie się może prowadzić do przewlekłych schorzeń psychosomatycznych, w tym zaburzeń odżywiania, oraz stanowić czynnik ryzyka wystąpienia otyłości.
Pojęcie „stres” w rozumieniu amerykańskiego fizjologa Waltera Cannona oznacza właściwość organizmu do utrzymania stałości środowiska wewnętrznego w warunkach działania różnych czynników presji (ang. under stress). Fazy stresu obejmują fazę alarmową, w której organizm skutecznie przeciwdziała reakcji stresu, i fazę wyczerpania, która prowadzi do pojawienia się pierwszych objawów, takich jak: bóle lub zawroty głowy, zaburzenia koncentracji, spowolnienie myślenia, zapominanie, zaburzenia snu, napadowe bicie serca, drżenie rąk, nudności, bóle brzucha, zgaga lub biegunki. Jeśli bodziec stresowy nie ustępuje, z czasem mogą rozwinąć się choroby psychosomatyczne, w tym zaburzenia odżywiania.
