Diagnoza osobowości – w psychiatrii i psychologii klinicznej (wprowadzenie)

Diagnoza i stosowane w jej przebiegu metody badania osobowości stanowią – z perspektywy psychiatrii i psychologii klinicznej – wieloaspektowe zagadnienie. Wynika to zarówno ze specyfiki diagnozy nozologicznej, jak i psychologicznej diagnozy klinicznej, a także z potrzeby ich komplementarnego stosowania w leczeniu (zwłaszcza w psychoterapii) zaburzeń osobowości.

Zgodnie z danymi statystycznymi rozpowszechnienie zaburzeń osobowości w polskiej populacji wciąż rośnie. Znajduje to odzwierciedlenie w obserwowanym w praktyce klinicznej i placówkach opieki psychiatrycznej stałym wzroście liczby osób zgłaszających się po pomoc z powodu różnych objawów psychopatologicznych, u których podstaw tkwią – utrwalone we wzorcach reagowania i sztywnych schematach zachowań – zaburzenia osobowości^1,2. Kryteria ich rozpoznawania zawarte w klasyfikacjach ICD-10 (11) oraz DSM-5 charakteryzują się wieloma ograniczeniami, a diagnoza medyczna tego typu problemów należy do najmniej stabilnych i jednoznacznych w praktyce klinicznej i psychoterapeutycznej. Proces diagnozy osobowości i zaburzeń w tym zakresie wymaga uwzględnienia czynnika zmienności w dynamice procesów psychicznych, co wynika ze specyfiki cech i struktury samej osobowości oraz ze zróżnicowanych i podlegających również zmianom zależności w relacji: sytuacja (środowisko społeczne, rodzinne) – pacjent (jego funkcjonowanie psychologiczne i struktura osobowości) – zaburzenie, choroba (specyfika objawów i sytuacji leczenia).

Wnikliwe, zgodne z praktyką opartą na dowodach naukowych testowanie hipotez dotyczących psychologicznej struktury osobowości i psychospołecznego funkcjonowania pacjenta z zaburzeniami osobowości staje się możliwe i bardziej wiarygodne w toku nawiązywania sojuszu diagnostycznego i przymierza terapeutycznego. Następuje to podczas kolejnych spotkań – najpierw diagnostycznych, a następnie terapeutycznych ze specjalistą. W praktyce klinicznej psychologiczna diagnoza osobowości (również jej psychopatologii) stanowi istotny element uzupełniający diagnozę nozologiczną dokonywaną zgodnie z kategoriami ICD-10 (11) i DSM-5³.

Jak wspomniano, psychologiczna diagnoza osobowości, a także kliniczne i psychometryczne metody pomiaru zmiennych osobowościowych wraz z kryteriami diagnostycznymi dotyczącymi różnorodnych zaburzeń osobowości powinny odzwierciedlać opartą na dowoda...