Anestezjolog radzi dentystom, jak krok po kroku zaopatrzyć pacjenta, który zareaguje wstrząsem anafilaktycznym

Anafilaksja jest specyficznym zjawiskiem biologicznym – nagłą i dramatyczną reakcją na obecną w organizmie substancję. Reakcja ta przebiega niezwykle szybko czy wręcz gwałtownie, a w jej wyniku dochodzi do niekorzystnych i niebezpiecznych efektów, czasami zagrażających życiu. Anafilaksja jest też specyficznym zjawiskiem socjologicznym w środowisku medycznym – budzi powszechny respekt i lęk, będąc czymś – na szczęście – niezwykle rzadkim czy wręcz nieoglądanym przez większość życia. W gabinecie stomatologicznym reakcja anafilaktyczna może pojawić się równie często jak w każdym innym miejscu, a substancjami, które mogą wywołać reakcje uczuleniowe, są środki miejscowo znieczulające oraz lateks.

Czym jest anafilaksja

Nie wchodząc w dość zawiłe podstawy patofizjologii czy klasyfikację reakcji uczuleniowych, podstawą interesujących nas zjawisk jest gwałtowne uwalnianie substancji rozszerzających naczynia krwionośne z następowym obrzękiem. Substancjami tymi są zazwyczaj:

• histamina,
• bradykinina,
• serotonina,
• metabolity kwasu arachidonowego,
• PAF i inne.

Źródłem ich uwalniania są bazofile i komórki tuczne (mastocyty). Jeśli reakcja taka jest związana z układem immunologicznym i jej nieodzownym elementem w łańcuchu patofizjologicznym są przeciwciała typu IgE, mamy do czynienia z reakcją anafilaktyczną – przeciwciała są związane z wyżej wymienionymi komórkami, zaś z drugiej strony wiążą się specyficznie z alergenem. Jeśli efektor jest taki sam – tzn. wyżej wymienione substancje uwalniane z komórek tucznych i bazofilów – ale podstawą nie jest reakcja immunologiczna związana z przeciwciałami, taką reakcję nazywamy anafilaktoidalną, ale jej przebieg kliniczny i leczenie nie różnią się istotnie od pierwszej.

Implikacje praktyczne tych zjawisk są różnorodne, określają objawy i leczenie. Do wystąpienia reakcji uczuleniowej niezbędny jest uprzedni kontakt z alergenem umożliwiający wytworzenie przeciwciał. Dokładne zebranie wywiadu jest niezbędne, z drugiej strony związki miejscowo znieczulające mogą być obecne w kosmetykach, maściach i innych lekach i wywiad nie da nam pewności dotyczącej uprzedniego kontaktu z tymi środkami, pomijając fakt, że w reakcjach anafilaktoidalnych uprzedni kontakt z substancją wywołującą nie jest niezbędny. Innymi słowy z lekką jedynie emfazą należy podkreślić, że reakcje anafilaktyczne mogą wystąpić zawsze, zaś podstawowa wiedza i zdolność reakcji na nie jest każdemu lekarzowi potrzebna.