Najnowsze informacje na temat antykoncepcji doraźnej Opcje ostatniej szansy

Alexandra P. Gold, MD, Roxanne Jamshidi, MD, MPH

Dr Gold, instructor, fellow in family planning, Department of Obstetrics and Gynecology, Johns Hopkins Bayview Medical Center, Baltimore, Maryland.

Dr Jamshidi, assistant professor, Department of Obstetrics and Gynecology, Johns Hopkins Bayview Medical Center, Baltimore. Autorki nie zgłosiły żadnych konfliktów interesów w związku z treścią artykułu.

Ginekologia po Dyplomie 2013;15 (3): 58-61

Do zapamiętania
•Antykoncepcja doraźna jest dostępna bez recepty od 2007 roku, ale zarówno pacjentki, jak i farmaceuci mogą posiadać nieprawdziwe informacje na temat tego, jak i kiedy ją stosować.
•Kobiety należy informować o braku skuteczności pojedynczej dawki antykoncepcji doraźnej w przypadku przyszłych stosunków płciowych i oferować im długoterminową metodę zapobiegania ciąży.

W ciągu 40 lat, od kiedy po raz pierwszy opisano metodę Yuzpego, wybór środków antykoncepcji doraźnej – łącznie z wydawanymi bez recepty – się rozszerzył. Nadal jednak funkcjonuje wiele nieporozumień dotyczących tych metod.

Blisko 50% ciąż w Stanach Zjednoczonych jest nieplanowanych. W 2006 roku problem ten dotyczył 3,2 miliona kobiet.1 Spośród nich 52% nie stosowało antykoncepcji, a 43% stosowało ją nieregularnie.2 Antykoncepcja doraźna pozwala kobiecie zredukować ryzyko ciąży po stosunku płciowym bez zabezpieczenia lub bez wystarczającej ochrony.

Antykoncepcja doraźna jest metodą zapobiegania ciąży stosowaną po stosunku płciowym. Choć plemniki mogą przeżyć w drogach rodnych kobiety do 5 dni, oocyt może być zapłodniony tylko przez około 24 h. Dlatego okienko, w trakcie którego aktywność seksualna bez zabezpieczenia może prowadzić do ciąży, trwa 5 dni przed i 1 dzień po owulacji.3 Badania wykazały także, że częstotliwość stosunków płciowych jest największa właśnie w trakcie tych 6 dni płodnych.4 Chociaż kobiety często niedokładnie określają daty swoich cykli miesiączkowych,5 antykoncepcję doraźną można stosować w dowolnym momencie cyklu.

W ciągu ostatnich 50 lat dostęp do antykoncepcji doraźnej w Stanach Zjednoczonych znacznie się zmienił. Badania nad zastosowaniem steroidowych środków antykoncepcyjnych po stosunku rozpoczęto w latach sześdziesiątych, a po raz pierwszy opublikowano w 1974 roku,6 ale żadne środki medyczne nie zostały oficjalnie wprowadzone do użycia w antykoncepcji doraźnej aż do 1998 roku. Od tego czasu dopuszczono do stosowania 4 postacie antykonepcji doraźnej: Preven i Plan B, zatwierdzone do stosowania w 1999 roku; Next Choice i Plan B One-Step wprowadzone w 2009 roku oraz ella dopuszczona do stosowania w 2010 roku. Te produkty oraz środki wydawane bez recepty omówiono w tej publikacji (tabela). 7

Small 21988

Tabela. Wybrane metody antykoncepcji doraźnej dostępne w Stanach Zjednoczonych

Złożona antykoncepcja hormonalna (metoda Yuzpego)

Zawiera hormony – etynyloestradiol i progestagen (zazwyczaj lewonorgestrel [LNG] lub norgestrel) – przyjmowane w 2 dawkach. Wykazano, że ta metoda, nazywana często metodą Yuzpego od nazwiska lekarza, który po raz pierwszy opisał ją w 1974 roku, opóźnia lub powstrzymuje szczyt wytwarzania hormonu luteinizującego (LH), opóźniając lub hamując tym samym owulację.6,8 Metaanaliza 8 badań dotyczących kobiet stosujących metodę Yuzpego w ciągu 72 h po odbytym stosunku płciowym bez zabezpieczenia wykazała, że środek i sposób jego podania skutecznie zmniejszały liczbę ciąż o 74%.9-11 Istnieją dowody, że metoda Yuzpego jest skuteczna do 120 h po stosunku bez zabezpieczenia, ale jej skuteczność maleje w miarę upływu czasu.12

Najczęstszymi działaniami niepożądanymi metody Yuzpego są: nudności (54%), wymioty (16,3%) i ból głowy (13,1%).13 Podanie środka przeciwwymiotnego na 1 h przed przyjęciem estrogenu z progestagenem znacznie zmniejsza występowanie i nasilenie nudności i wymiotów.14

Doustne tabletki antykoncepcyjne, stosowane w metodzie Yuzpego, nie są etykietowane jako antykoncepcja doraźna. W 1997 roku US Food and Drug Administration (FDA) uznała stosowanie doustnych tabletek antykoncepcyjnych dla celów doraźnej antykoncepcji za bezpieczne i skuteczne.15 Produkt stosowany jako antykoncepcja doraźna – Preven – został zatwierdzony przez FDA w 1998 roku, ale w 2004 roku został wycofany z rynku wraz z pojawieniem się antykoncepcji doraźnej opartej wyłącznie na progestagenie. Obecnie w ramach metody Yuzpego może być stosowanych 19 różnych rodzajów doustnych tabletek antykoncepcyjnych, przy czym na właściwą dawkę każdego z hormonów składa się różna liczba tabletek. Tabela zawierająca listę dostępnych rodzajów tabletek oraz inne informacje na temat antykoncepcji doraźnej została przygotowana przez Office of Population Research w Princeton University i jest dostępna na stronie internetowej http://ec.princeton.edu.

Antykoncepcja oparta wyłącznie na progestagenie

Wykazano, że lewonorgestrel zapobiega owulacji wtedy, gdy jest podawany w fazie folikularnej, co najmniej 2 dni przed szczytem wytwarzania LH.16-18 W przypadku antykoncepcji doraźnej z lewonorgestrelem istnieją dwie opcje dawkowania – jedna tabletka 1,5 mg lub dwie tabletki 0,75 mg podawane w odstępie 12 h, a oba sposoby dawkowania zostały potwierdzone w 3 badaniach. Arowojolu i wsp. stwierdzili, że większą skuteczność ma podawanie jednej dawki zamiast dwóch (93 vs 86,8%). W obu przypadkach nudności, wymioty i inne działania niepożądane były podobne, przy czym więcej przypadków bólu głowy (21,3 vs 14,5%) i tkliwości piersi (12,9 vs 8,8%) zaobserwowano po zastosowaniu jednej dawki.19 Dada i wsp. nie odnotowali różnic w skuteczności (94,7 vs 95,2%) lub działaniach niepożądanych.20 W trzecim badaniu także nie stwierdzono różnic w odsetkach ciąż (1,5% w przypadku pojedynczej dawki vs 1,8% w przypadku 2 dawek) ani różnic w działaniach niepożądanych.21 Ponieważ 12-godzinna przerwa w dawkowaniu może być niewygodna i nie ma większej skuteczności, nie jest zalecana.

W porównaniu z metodą Yuzpego w przeglądzie Cochrane ryzyko względne ciąży dla lewonorgestrelu określono na poziomie 0,54 (95% przedział ufności [PU] 0,36-0,80). Z kolei ryzyko względne wystąpienia jakichkolwiek działań niepożądanych wyniosło według przeglądu 0,80 (95% PU 0,75-0,86), przy zmniejszonym ryzyku wystąpienia nudności, wymiotów, bólu głowy i zmęczenia.22

Lewonorgestrel jest dopuszczony do stosowania w Stanach Zjednoczonych jako antykoncepcja doraźna pod nazwą Plan B One-Step lub Next Choice. Plan B One-Step to 1 tabletka 1,5 mg, natomiast Next Choice to 2 tabletki po 0,75 mg.23 Postać preparatu Plan B w podzielonej dawce była dostępna, ale została wycofana. Wszystkie 3 metody z zastosowaniem lewonorgestrelu zostały zatwierdzone do użycia w ciągu 72 h po stosunku bez zabezpieczenia, choć dane świadczą, że skuteczność leku utrzymuje się przy zastosowaniu postkoitalnym do 120 h. 21

Antyprogestageny

Mifepryston jest modulatorem receptora progesteronowego stosowanym w Stanach Zjednoczonych i innych krajach w celu wczesnej farmakologicznej aborcji w pierwszym trymestrze ciąży. Udowodniono, że jest wysoce skuteczny w antykoncepcji doraźnej, wywołuje mało działań niepożądanych przy dużo mniejszej dawce niż wówczas, gdy stosowany jest do indukcji poronienia.22 Mifepryston w małych dawkach nie jest jednak dostępny w Stanach Zjednoczonych i biorąc pod uwagę dyskusję polityczną wokół stosowania tego leku jako środka poronnego, jest mało prawdopodobne, aby został zatwierdzony w antykoncepcji doraźnej.

Small 21759

Rycina. Najważniejsze informacje na temat antykoncepcji doraźnej.

Do góry